Məscidlər Allahın evidir. Oralarda dua eləyən zaman
duanıza başqasını qatmayın.
Cinn, 18

«Məscid» «səcdə» sözündən götürülüb. Mənası səcdə yeri, səcdə zamanıdır. Quranda məscid Allahın evi adlandırılır. Şəriətə görə, üç ali məscid var. Bunlar Məkkədəki əl-Haram («toxunulmaz»), Mədinədəki Peyğəmbər məscidi və Qüdsdəki əl-Əqsa («uzaq») məscidlərdir. Öz möhtəşəmliyinə görə, memarlıq ansamblının mükəmməlliyinə görə yox, Məhəmməd peyğəmbərin və tərəfdarlarının adı ilə bağlılığına görə bu məscidlər yüksək tutulur. Bundan başqa, Toxunulmaz və Uzaq məscidin adı Quranda çəkilib. Qalan ibadət yerləri iki cürdür: cümə məscidləri və məhəllə məscidləri.

Şəriətə görə, dindarlar, xüsusən cümə günləri məscidə getməlidirlər. Özünü müsəlman sayan şəxs məscidə getmirsə, onunla ünsiyyət saxlamaq, qonşu olmaq, ondan məsləhət almaq, onun vasitəçiliyi ilə evlənmək, həmin adama qız vermək olmaz.

Bəs kimin məscidə getməsi təqdir olunmur? Şəriət bu sualın da aydın cavabını verib. Uşaqların və ağlı başında olmayanların məscidə girməsi yolverilməzdir. Sarımsaq, soğan və başqa iyli yeməklər yemiş kəslərin məscidə gəlməsi yaxşı sayılmır. Allahın evində ucadan danışmaq, ticarət, ailə-məişət problemləri ilə bağlı çənə döymək pislənir. Məscidə gedən adam təmiz geyinməli, daxil olarkən əvvəl sağ ayağını, sonra sol ayağını atmalıdır. Bununla bir zaman müsəlman olmayanların məscidə girməsinin qarşısını almaq olurdu. İndi daha məscidə girməsi arzu olunmayacaq başqaları problemi yoxdur. Getməsi arzu olunub getməyən kimsələr problemi var. Niyə məscidə, əsasən, yaşlı nəslin nümayəndələri gedir?

«Vəzirimdir qəmü qüssə, oturmuş iki yanımda»

Üz tuturuq ölkənin baş məscidi Təzəïirə. Mirzə Fətəli küçəsindədi. Qafqaz Müsəlmanları Ali Ruhani İdarəsi və İslam Universiteti bu məscidin həyətindədi. Bu ərazi Aşura günü həm də şəhərin ən böyük zəncir vurma obyektinə çevrilir. Adamlar bura sosial-siyasi, məişət, şəxsi zəmində problemlərlə bağlı bir il ərzində qətrə-qətrə topladıqları stress hormonlarından azad olmağa gəlirëÿr. Peyğəmbərimizin və nəvələrinin adını tutub ağlayır, potensiyada qalan qəzəb və nifrətini məkan və zamanca uzaq olan məchul obyektlərə ünvanlayır, yüngülləşir, üstəlik niyyət eləyib şam da yandırır. Hesab edir ki, həmin günkü ağlamaq və özünəqəsdin müqabilində Allah onun günahlarını bağışlayacaq.

«Heyvərələr hər yerə dırmaşdılar»

Bunun üçün Təzəïirin həyətində hər cür şərait var. Uzun divar, əncir ağacı, tut ağacı, hündür nərdivan, geniş həyət. Universitetə bitişik tikilinin divarı boyu şam yandırır, elə əncir ağacına parça bağlayır, tut ağacına dırmaşıb zəncir vuranlara baxırlar. «Bu tut ağacı Azərbaycanda İran təsirinin indikatorudur. İslam Partiyasının keçmiş rəhbərliyi İrana casusluqda təqsirləndirilib tutulana qədər bura daha da qələbəlik olurdu. Hətta dırmaşanların əlindən tut ağacının budaqları da sınırdı». Bunu yanımda dayanıb qətlin sınmasını gözləyən bir kişi deyir. Bu dəfə qəza tutdan sovuşdu.

Nərdivansa əcnəbilər üçündür. Onlar bu nərdivana dırmaşıb ətrafda baş verənləri lentə alırlar. Aşura günü məscidin içi lap qələbəlik olur. Qapının ağzındakı basırıqda tez-tez qadın və uşaq qışqırığı qopur. Curnalist marağı nə qədər təhrik eləsə də, biz içəri girə bilmədik. Təkcə biz yox, «zaydyom pyat-desyat minut pabudem» deyən üç nəfər canısulu cavan da qapının ağzından qayıtmalı oldular. Dabanımızın üstünə qalxıb məscidin içində bu sözləri oxuya bildik: «Açılıbdu dərgahi-məğfirət». Yəni Azərbaycan türkcəsi ilə desək, bağışlanma qapıları açılıb, fürsəti fövtə verməyin. Hər şey aydındı.

Adi günlərdə məscidin həyətində ən çox nəzərə çarpan dilənçilər, müştəri gözləyən mollalar, ölüyuyanlardır. Ədalət naminə onu deyək ki, istər mollalar, istərsə də ölüluyanlar gözlədiyimizin əksinə olaraq, adamın qabağına yüyürmür, sadəcə, zərdüştilərin Hürmüzün gözü adlandırdığı İrana-Turana fərq qoymadan səmada yerini dəyişən qaynar göy cisminin hərəkətinə uyğun yerlərini qismən dəyişirlər – müştərilərlə təmas üçün əlverişli mövqeyi əldən verməmək şərtilə. Dilənçilərin çoxu toxtamışdı, sur-sumbatından stac tökülür. Söz sərrafıdırlar, psixoloci dəqiqliyi ilə seçilmiş iki-üç sözlə düz nöqtəsinə vururlar: az qalır milli əskinaslar icazəsiz-filansız adamın cibindən çıxıb onların mis taslarına düşə. Ölü daşımaq üçün nəzərdə tutulan UAZ maşını xüsusi hazır vəziyyətdədir. Elə bu həyətdəcə, İslam Universitetinin böyründə mafələr müştəri gözləyir. Quranda Allahın evi adlandırılan məscidlərin yas ovqatından narahatlığımızı bölüşmək üçün İslam Universitetinin rektoru Hacı Sabirə üz tutmağı qərara alırıq.

Hacı Sabir məşğuldu

Qəbul otağında bir qədər gözləyirik. İçəridən heç bir cavab gəlmir. Nəhayət, ùacı bayıra çıxıb həyəti seyr eləməyə başlayır. Qayıdanda bir neçə sualımıza cavab verməyi xahiş edirik. «İndi vaxtım yoxdu, sabaha da söz vermirəm» - deyir. Hiss olunur ki, ùacı çox vacib işlər barədə düşünür. Və miskin bir məcmuənin isralı bir yazarının verəcəyi suallar onun arxivacib, arxitəxirəsalınmaz və sabahaqoyulmaz işlərinin fonunda yəqin ki, çox cılız görünür. Yoxsa, heç olmasa, gələn həftəyə, gələn aya, gələn ilə söz verərdi. Biz şübhə eləmirik ki, hacı Sabir yaxşı müsahibdir və nə vaxtsa istədiyimiz sualların cavabını ondan ala biləcəyik. Biz təəccüblənirik ki, siyasəti çirkin iş adlandırsaq da, iqtidarlı-müxalifətli siyasətçilərimiz dindarlardan daha həssas və diqqətlidirlər. Hələliksə hacını mürdəşirxanaya bitişik universitetində qoyub qayıdaq yenə Təzəpirin həyətinə.

İnsanın ölmək adətidir, molla neyləsin?

İslamda, xüsusən indiki Azərbaycanda din adamı dedikdə birinci növbədə göz önünə gələn molladır. Əmmaməli, ya əmmaməsiz, fars aksentli və ya yerli dialekt və şivə çalarlı, Quranın özündən və ya kirillə transkripsiyasından oxuyan – fərq eləməz, adamın yadına yas mərasimi düşür. Ona görə də camaat mollalardan qorxur, daha doğrusu, onların qaraltısından qorxur. Onlar bədbəxtlik olan yerdə peyda olur. Əslində, mollalar elə pis adam da deyillər. Adamların ölməsi də onların arzusu səbəbindən deyil. Müsəlman ümmətinin çoxalmasını hamıdan çox onlar istəyir. Eyni zamanda, ölməsini də onlar hamıdan çox istəyir. Pulu yas mərasimindən çıxan mollaların gəlir sahəsi ən təminatlı gəlir sahəsidir. Dünyada adamlar oğurluqdan, xuliqanlıqdan, qaçaqmalçılıqdan, hətta RÜŞVƏTDƏN belə əl çəkə bilərlər. Neft quyuları quruyar, kömür şaxtaları çökər, amma adamlar ölməkdən əl çəkə bilməzlər. Nə qədər dünya var, ölüm də olacaq. Nə qədər ölüm var, oradan qazanc da olacaq. Bircə qorxu var. O da müsəlman qardaşların duaları öyrənib molla çağırmaması ehtimalıdır.

Bəlkə. bu yerlərə bir də gəlmədim

Bayıldan Təzəïirə həmişə iki yoldan biri ilə gedirəm. Biri Bakı Soveti tərəfdən, o biri isə MUM tərəfdən. Hər iki istiqamətdə adam hüquq-mühafizə orqanı işçisi ilə üzləşə bilər. Hər ikisi qorxuludur. Çünki, deyilənə görə, mən ayağı yüngül adamam. Kimə rast gəlsəm, işi uğurla nəticələnir. O cümlədən, DYP işçisinə rast gəlsəm, avtoqəza olur, prokurora rast gəlsəm, adam öldürürlər, mollaya rast gəlsəm, kimsə özü ölür. Yəqin ki, bu adamların balaları onlara təbrik yazanda «çöhrənizdən təbəssüm əskik olmasın» yazırlar. Bu vücudların harın və gümrah çöhrələrində təbəssüm oynaması üçünsə kiminsə evi yıxılmalı, ocağı qaralmalı, çırağı keçməlidir.

Son olaraq

Cinn surəsinin 18-ci ayəsində «Məscidlər Allahın evidir» deyilir. Heç kəs öz evinin daimi yas məkanına çevrilməsini istəməz. Amma Allahın evini yasxanaya döndərmişik. Quranda qara rəng cəhənnəmin rəmzi kimi verilir. Amma dinimiz, məscidlərimiz qara rəngə tutulur. Məscidlərdən, nədənsə, qara bayraqlar asırlar. Biz hər kəsin həm də yaslı olmaq hüququna hörmətlə yanaşırıq. Amma yas rəmzi olan qara bayrağı arxu edən hər kəs öz evindən assa, yaxşı olar. Məscid ibadət yeridir. «Məscid» sözü «səcdə»dən götürülüb. İbadət anı insanda Ulu Yaradanın böyüklüyünün dərkindən doğan heyrət, xoşbəxtlik və sevgi anıdır. Həyatı «özüyçün gəzən» vələdüzzina bir atomun hərəkət nəticəsində ikiyə çevrilməsinin yox, Allahın «ol» əmrinin nəticəsi sayan mömin bəndələr «arı sudan abdəst alıb, ağ alnını yerə qoyub» namaz qılmaqçün məscidə gələndə yas atributları ilə rastlaşmamalıdır.

Dəfn və yas mərasiminə gəlincə, zəruri yas xidmətinin şəriətə uyğun aparılması gərəkliyini heç kim danmır. Amma bu, məscidlərin həndəvərində dəfn ovqatı yaradılması ilə sonuclanmamalıdır. Özündə hətta bütpərəstlik adətlərini də saxlayan yas mərasimlərinin bir sıra xoşagəlməz əlavələrdən tezliklə arınacağını düşünmək də sadəlövhlük olardı. Biz bu iddiada deyilik. Bu, ayraca söhbətin mövzusudur. Söhbət Allahın evindən, Allahın Kitabından gedir. Öz evimizə rəva bilmədiyimizi Allahın evinə rəva bilməyimizdən, Tanrının dirilərə göndərdiyi Kitabı ölülərə oxumağımızdan gedir. Bu isə son dərəcə vacib məsələdir.

Vacib bir xahiş

Üzümüzü tuturuq hər bir ailənin yaslı günlərində əziyyət çəkib yas mərasimlərini yola verən kəslərə. Sizi and veririk Yeri buynuzları üstündə saxlayan öküzün Şamaxı zəlzələsində qırılan buynuzuna, İran mollalarının ixrac elədiyi yas və matəm atributlarına, gəlin bu işləri yoluna qoyaq. Nə qədər ki, dəfn xidmətləri məscidlərin həndəvərində qərar tutacaq, məscidə gənc və orta nəslin nümayəndələri getməyəcək. Millətimiz din adamını yalnız yasda görəcək. Nəticədə dinimizin yas dininə çevrilməsinin bir günahı da sizin boynunuza yazılacaq. Bir də axı «məscid» sözü «səcdə»dən götürülüb, «cəsəd»dən yox...

Şeyximizdən də bir xahiş

Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri Allahşükür Paşazadənin gördüyü işlər az-çox məlumdu. Xüsusən, Şimali Qafqazdakı mövqeyi rəğbət doğurur. Hamı bilməsə də, biz bilirik ki, şeyximiz Çeçenistanın milli qəhrəmanıdır. Yaxın vaxtlarda İnquşetiya prezidenti şeyxi əlli yaşını qeyd eləməkçün öz ölkəsinə dəvət eləmişdi və s. Güman edirik ki, ölkənin din işlərindəki bəzi məqamlar da yaxın vaxtlarda şeyximizin diqqətini cəlb edəcək.

İrqi, milli, məçhəb, partiya, tayfa mənsubiyyətindən asılı olmayaraq bütün müsəlmanlara hörmətlə

«Ekspress» 18 may, 1999