Əlimizə Quran götürəndə öpərək gözlərimiz üstə qoyarıq. Səfərə yollanan, yaxud da çətin bir iş dalınca gedəni Quran altından keçirərik. Bir gerçəyi doğrulamaq ədasıyla Qurana and içərik, ya da Qurana əl basarıq. Bədnəzərdən qorunmaq üçün kiçicik hərflərlə basılmış və boyunbağılarda qiymətli daş əvəzi asılan qızılı qutucuqda Quranı gəzdirənimiz də var. Quranla alqış-qarğış edənimiz də. Dünyasını dəyişmiş insanların ruhlarına xitabən Quran oxutdurmağımız isə dəqiqliklə riayət elədiyimiz bir işdir.

Və əslində bütün bunların heç bir dəxli yox dinimizin mahiyyətinə! Təbii ki, əgər dinimiz deyəndə başqa bir nəsnəni deyil də yalnızca Tanrının xalis dinini nəzərdə tuturuqsa. Başqa bir nəsnə də deyəndə ki, bu elə, açığı, Tanrının xalis dinindən dəyişik bir dindir. Nə qədər zəhmət çəkib adına İslam desək də deməklə İslam olmur axı. Quranı oxumaya-oxumaya onunla yuxarıda sadaladığım adətlər üzrə davranmağın nə mənası? Özümüzdə güc bulub da etirafda bulunaq ki, bunların bir çoxu dinimizə, yəni Tanrının xalis dininə bütpərəstlik gətirmiş davranışlardır. Quran oxuya-oxuya ilahi məntiqin cazibəsinə düşənlər görəcəklər (yəni bəsirətləri açılacaq görsünlər) ki, bu gerçəkdən də belədir. Həmin davranışları isə sadəcə olaraq İslam adına görməyəcəklər. Görəcəklərindən biri bu olacaq ki, Rəbbimiz «oxu!» buyurmuş da bu söz müqəddəs Kitabımızın adındadır. Və Rəbbimizin «oxutdur!» təlqinli bir buyuruğu da yox zatən. Eləcə də ölülərin ruhlarına Quran oxumaq ki, suçları ilahi dərgahda bəlkə bağışlana. Rəbbimiz suçların bu qaydada yuyulmasını qəbul etməz. Çünki haqqın-ədalətin ilahi dərgahda mütləq ölçüdə təmin edilməsi var ki, Quran oxutdurmaqla, yəni beləcə asanlıqla günahların bağışlanacağı inanışı bu məsələ ilə düz gəlmir. Bu öz yerində, ancaq yetər ki, Ya sin surəsini diqqətlə oxuyasan da biləsən, Quran ölülər üçün deyil, dirilər üçün endirilmiş bir Yazıdır. Dirilər üçün də kəsinliklə o üzdən endirilməmişdir ki, qafiyəli-qafiyəsiz, ölçülü-ölçüsüz, bəşər icadı bədii janrlardan özgə bir fövqəljanrda olan bu Yazı məzmunu anlaşılmaz bir avazdan ibarət olaraq qala. Rəbbimiz Öz elçisi Məhəmməd Seçilmiş və Öz Yazısı müqəddəs Oxu haqqında Ya sin ayələrində belə buyurur: “Ona şer öyrətməmişik, bu ona gərək deyil. Onun söylədikləri yalnızca bir öyüd də açıq-aydın bir Oxu ki, sağ olan kimsələrə olacağı bildirə də o deyilən haqq ola kafirlərə” (69-70). Başqa bi ayədə isə Rəbbimiz belə buyurur: “Sən, şübhəsiz, ölülərə eşitdirən deyilsən...” (“ən-Nəml” – Qarışqalar, 80).

Quran oxumayan, Quran oxutduran müsəlmanların düşüncə və davranış tərzindəki cahiliyyə ünsürlərinin gəlişməsinin ən başlıca səbəbi onların bu özəllikdə dindarlığı ilə birbaşa bağlıdır. Bu cahiliyyə dindarlığını da meydana gətirib yaşadan çeşid-çeşid səbəblər var. Məsələn, sadə camaatın zaman-zaman beyninə yeritmişlər ki, oxusa da anlamaz, ya da yanlış anlar, çünki müqəddəs Kitabımız guya çox mürəkkəb bir məzmundadır, bunu yalnız din alimi-üləması oxuyub insanlara anlatmalıdır. Yüzillərin bu üzdəniraq təbliğatı əslində müqəddəs Oxunun aydın anlamlı (“mubin”) bir məzmunda olması ilə bağlı Rəbbimizin təlqin elədiyi bir inanışa kölğə salmaqdan özgə bir iş ğörməmişdir. Bu bir günah işdir ki, başqa bir günahı da doğurmuşdur. Camaat müqəddəs Oxunun çeşidli hikmətlərini anlamaq feyzindən, ilahi lütfdən faydalanmaq imkanından məhrum bir duruma salınmış, məhrum bir ovqatı yaşamalı olmuşdur. Halbuki Rəbbimizin buyuruğu var, deyir: “...Oxuyun bu Oxudan nə alınırsa” (əl-Muzzəmmil” – Bürünmüş olan, 20)

Eləcə də yüzillər uzunu istəmişlər ki, toplumu, insanları din hökmlərinə görə idarə eləsinlər. Peyğəmbərimizdən sonrakı dövrlərdə müqəddəs Oxunun açıqladığı məntiqi anlamaqda çətinlik çəkənlər bu ilahi Yazını əslində bir kənara qoyub din hökmlərini Qurana düz gəldi-gəlmədi başlayıblar hədislərdən çıxarmağa. O hədislərdən, o peyğəmbər kəlamlarından ki, yazıya alınma tarixi vəfatından 150-160 il sonrakı dövrdən başlayır. Bu, yalnızca Quran hikmətlərilə yetinmiş peyğəmbərimizin sağlığında olmayan bir məsələdir. Ən pisi də bu olmuş ki, müqəddəs Oxunun yüzlərlə ayəsini qüvvədən düşmüş elan edibən Kitabımızı nasix-mənsux ayələrə, nasix - hökmü aradan qaldıran, mənsux - hökmü aradan qaldırılmış ayələrə bölmüşlər. İslam dünyasında çoxluğun din şüurunu belə bir bölgünün doğurduğu dəyərlər müəyynləşdirmişdir ki, mahiyyətə varırsaq, bunların cahiliyyə dəyərlərindən heç də dəyişik olmadığını aydın görərik.

Rəbbimiz buyurur: “Və bir olmaz yaxşılıqla yamanlıq. Ən gözəli nədirsə, sən onunla yamanlığı dəf eylə. Bir də baxarsan aranızda bir ədavət olan kəs artıq yaxın dost kimidir. Bu, yalnızca o kəslərə veriləndir ki, götürümlü olmuş onlar. Və yalnızca o kəslərə veriləndir ki, belələri ulu bir qismət yiyəsi.” (“Fussılət” - Müfəssəl açıqlanmış, 34-35). Din alim-üləması imkan verməmişlər ki, ayənin alicənablıq tərbiyəsi aşılayan impulsları müsəlman şüurunda yer ala. Rəbbimizin iradəsinə zidd gedərək bəyanlamışlar ki, bu ayənin hökmü guya keçərsizmiş. Və bu ayənin hökmünü hansı ayə onların nəzərincə pozsa yaxşıdır? O ayə ki, orada müharibə vəziyyətinin təsviri var, müdafiə məqsədli hərbi əməliyyatların gedişatından danışılır, o ayə ki, bəsmələ (“Rəhman Rəhim Tanrı adıyla” ifadəsi) ilə başlamayan təkcə bir surənin, Tövbə surəsinin içində gedir. Rəbbimiz döyüşə atılmalı olan inananlara belə səslənir: “...bütçüləri hər harada tapsanız, öldürün. Tutun, kəsin qarşılarını, hər yerdə bir tələ qurun onlara. Tövbədə bulunsa, namaz qılsa, zəkat versələr, açın onda yollarını. Tanrı, şəksiz, bağışlayan, rəhimli” (5).

Gətirdiyim hər iki ayənin hökmü, gücü, hikməti öz kontekstindədir. Birincinin “hökmünü aradan qaldıran” din alim-üləması hər zaman çalışmışlar ki, sıravi dindarlar müharibə ovqatında, özgə inanışlara qarşı təcavüzkar ovqatda yaşasınlar. Əfsuslar olsun ki, səbəblərindən asılı olmayaraq bu belədir. Dinimizin kəsinliklə rədd etdiyi terrorçuluğun subyektlərinə çevrilən bəzi zavallıların din şüuru, heç şübhəsiz, bu cür yanlış yozumların girovundadır.

Müqəddəs Oxuda “nasix-mənsux” bölgüsünü aparanların bir arqumenti budur ki, ayələrin arasında məzmunca olmasa da guya formal və zahiri ziddiyyətlər tapmaq mümkündür. İlahi məntiqin universallığını dərketməzikdən gəlir. Bu universal məntiq ayələr arasında hansısa ziddiyyətləri sadəcə olaraq rədd edir. Rəbbimizin aydın və birmənalı dediyi də var bu xüsusda, buyurur: “Düşünüb-daşınmazmı onlar Oxunu? Tanrıdan deyil də başqasından olsaydı, çox ziddiyyət tapardılar içində” (“ən-Nisə” - Qadınlar, 82).

“Ayə” sözü təkcə Quran ifadəsi deyil. Oxunu oxuyanlar bilirlər, bu söz Kitabımızda Tanrının varlığını, birliyini, qüdrətini, iradəsini, Onun kainat yaradıcılığı və idarəçiliyindəki işini, təcəllilərini nişan verən əlamətlər, qanunlar, olaylar və s. anlamlarda daha çox işlənir. Gecəylə gündüzün növbələşməsi, göy cisimlərinin Tanrının qoyduğu qanunlarla hərəkəti, İsa Məsihin bakirə Məryəmdən doğuluşu, insanların dil, irq baxımından müxtəlifliyi, varlıqlar aləminin inkişaf mərhələləri və s. və i. saysız olayların hərəsi ayrıca birər ayədir. “Ayə” sözünün bu məna sərhədsizliyinə məhəl qoymayan nasix-mənsuxçuların söykənmək istədikləri bir Quran ayəsi var: “Biz daha yaxşısını, yaxud bənzərini gətirməyincə, dəyişdirən, unutduran deyilik hansısa bir ayəni. Məgər bilməzmi oldun, Tanrı hər şeyə qadir” (əl-Bəqərə - İnək, 106). Bu ilahi deyimdəki “ayə”ni Rəbbimizin Öz Yazısında sətir-sətir, surə-surə öyrətdiyi aydın-aydın anlamlarda anlamasaq günahı özümüzdə, cəhənnəm əzabını da haqq edəcəyik. Elə bilirəm inananları çaşdıranların aqibəti daha ağır olacaq. Rəbbimiz deyir: “Bölənlərin üstünə də Biz əzab endirmişik. O kəslərin üstünə ki, hissələrə ayırmışlar Oxunu” (İbrahim, 90-91).