Təəssüf ki, müsəlman ölkələri daxili və xarici asayişlərini təhdid edən bir dönəmin içində yaşayırlar. Başda Orta Şərq ölkələri olmaq üzrə islam dünyasında terror qruplaşmalarının ortaya çıxmasına iqtisadi tənəzzül, sosial və siyasi faktorlar və s. şərtlər zəmin yaradır. Bir qisim terror təşkilatları başqa terror təşkilatlarına qarşı içində olduqları ölkələrin rəsmiləri tərəfindən dəstəklənirlər. Bir başqaları xarici ölkələrin siyasi və iqtisadi mənfəəti üçün çalışır.

Son bir neçə əsrdə islam dünyasının elm və texnologiyalarda geri qalması onları xarici müdaxilələr və istismar üçün açıq bir coğrafiya halına gətirib. Bu coğrafiyada xalqın bir qismi yerli idarəçiləri və ziyalıları yabançılaşmış görür və bunlara qarşı etiraz edir. Digər tərəfdən, bəzilərində imperialist olaraq gördükləri ölkələrə və onlarla mənfəət əlaqəsi olduğuna inandıqları fərdlərə və qruplara qarşı üsyan duyğuları qabarmaqdadır. Kobud şəkildə təsvir etməyə çalışdığımız bu tablodan terrorun meydana çıxma səbəblərinin təbiiliyi görünür. Bu coğrafiyada eyni şərtlər altında yaşayan insanlar müsəlman olmasaydılar, eyni təpkilər yenə olar, terror təşkilatı yenə yaranardı. Bəzi fərd və dairələr islam ölkələrində terror təşkilatlarının olmasını islamın özü ilə bağlamağa çalışır, bir digər qrup isə terrorçunun müsəlman olmasını əsas götürüb «islami terror» kimi terminlər işlədirlər.

Biz digər aspektləri mütəxəssislərin öhdəsinə buraxıb terrorun islam və ya müsəlman ilə əlaqələndirilməsi üzərində durmaq istərdik. Terror təşkilatlarının və terror aktlarına qatılan fərdlərin başda cihad olmaq üzrə bəzi islami dəyərləri şüar olaraq işlətməsinin terror ilə islam arasında bir əlaqə qurulmasına səbəb olduğunu görürük. Terrorçunun bir tərəfdən özünü rahatlatmaq, digər tərəfdən cəmiyyətin simpatiyasını qazanmaq üçün dini dəyərlər də daxil hər vasitəni işlətmək istəməsi təbiidir.

Əcəba, iddia edildiyi kimi, terroru islamın əsl qaynağı olan Quran və sünnətlə bağlamaq doğrudurmu? Digər tərəfdən, müsəlmanın terrorçu olması mümkündürmü?

Cihad anlayışı

Bəzi terror təşkilatları öz aksiyalarına cihad adı verdikləri üçün öncə cihad qavramı üzərində qısaca duraq. Cihad hər bir müsəlmanın Allahın razılığını qazanmaq üçün sərf etdiyi hər cür cəhdin adıdır. Bu anlamda cihad qiyamətə qədər davam edəcək bir ibadət tipidir. Fərdin öz nəfsini tərbiyə etmək üçün sərf etdiyi cəhd daxil olmaqla öz elmi, malı, xidməti ilə müsəlmanların şərəfinin qorunması üçün çalışması cihad olaraq adlandırılır. Cihad müəslamanların hücuma uğrayacaqları barədə ciddi bir məlumatları olduğu təqdirdə qəbul etməyə məcbur olduqları müdafiə tədbiri də ola bilər. Peyğəmbərimizin özü və ya əshabdan birinin başçılıq etdiyi döyüşlərin və əsgəri hərəkatın sayı altmışdan çoxdur. Amma bunların heç birində təcavüz olmayıb. Heç bir müşrik qövmünə müşrik olduğuna görə hücum edilməyib. Bütün döyüşlər ya başlamış bir hücumun qarşısını almaq, ya da hücum hazırlığını başlanğıcda nəticəsiz qoymaq üçün edilib. Müsəlmanları cihada təşfiq edən ayələr də, əsasən, qaçılması mümkün olmayan bir savaşla bağlı nazil olub. Qurana görə, dövlətlər arasında əlaqələrdə əsas olan sülhdür. Müharibə istisnai bir haldır.

İslamın və müsəlmanların varlığını və şərəfini qorumağı nəzərdə tutan müharibələr az olub. Bu tip cihadlar məşru bir müəssisədir. Müsəlmanların ölkələrinin işğal edilməsinə, müstəmləkəçilik və təzyiqlərə qarşı müqavimətləri məşrudur, onların ən təbii haqları və vəzifələridir.

Yalnız bu mövzuda diqqətə alınmalı çox önəmli bir nöqtə var. O da budur: bütün hüquq sistemlərində olduğu kimi, islam hüququnda da məqsədin məşru olması kimi, o məqsədə çatma üçün təqib edilən yolun məşru olması da qaydadır. Bu səbəblədir ki, Quran möminləri savaşa təşfiq etməklə kifayətlənmir, döyüşün necə aparılmasını da açıqlayır. Mülki vətəndaşları, qadın, uşaq və yaşlıları öldürməyə, avtomatik silahlarla məktəb servislərini yoxlamağa, ev, dükan, maşınları yandırmağa, hadisə ilə bağlılığı olmayan adamları girov götürmə, hətta öldürməyə cihad adı verilə bilərmi? Üstəlik, öldürülən və mülkü talan edilən bu insanlar həm də müsəlman isələr? Vücudlarına bağladıqları və ya maşınlarına yüklədikləri partlayıcıları qələbəlikdə partladaraq həm özlərini, həm məsum insanları öldürən intiharçıların bu işlərinə cihad adı vermələri aksiyalarını cihad, özlərini mücahid edərmi? Bu suala aşağıdakı örnəkləri əsas alaraq oxucu özü cavab tapacaq. Peyğəmbərimizin islam müharibə hüququna əsas olan hərəkətlərindən örnəklər verərək mövzuya aydınlıq gətirməyə çalışaq.

Cihadın döyüş tipi ilə bağlı qaydalar

İslamda cihadın döyüşlə bağlı qaydaları Quran işığında və peyğəmbərimizin sünnəti əsas götürülərək bu başlıqlar altında xülasə edilə bilər.

1.Düşmənlə qəddar davranmamaq

Peyğəmbərimiz döyüş zamanı belə düşməni bədənən və ruhən əzməyi qayə etməyib. İnsanlar düşmən də olsa, mərhəmət duyğularını qabardacaq və acınacaq duruma gələndə onlara acımaq lazım gəldiyini peyğəmbərimizdən öyrənirik. Xeybər qalalarının fəthi tamamlandıqdan sonra Safiyə binti Huyey ilə əmisinin qızı hz. Bilal tərəfindən əsir alınıb ölülərin arasından keçirilərək gətirilmişdi. Peyğəmbərimiz «Ey Bilal, səndə mərhəmət duyğusu sökülüb atıldımı ki, bu qadınları ölülərin arasndan keçirdin?» deyə ona irad tutmuş, Safiyə binti Huyeyə müsəlman olmağı təklif etmiş, sonra da onunla evlənmişdi.

2. İşgəncə yasağı

Peyğəmbərimiz düşmənə işgəncə verməyi yasaq eləmişdi. Peyğəmbərə həqarət edən Məkkə müşriklərindən olan Süheyl bin Əmr Bədr savaşında əsir edilmişdi. Hz. Ömər onun qabaq dişlərinin ikisini sökməyə izin istədi ki, bir də peyğəmbərin əleyhinə danışmasın. Amma peyğəmbərimiz razılıq verməmişdi.

3- Düşmən ölülərinə hörmət

Müşriklərin döyüşdə öldürdükləri kimsələrdən intiqam almaq məqsədi ilə qulaq, burun və tənasül üzvlərini kəsmək, qarınlarını yarmaq kimi adətləri vardı. Buna «müslə» deyirdilər. Peyğəmbərimiz Ühüd döyüşündə əmisi hz.Həmzənin cəsədini parçalanmış olaraq görəndə dərin bir üzüntü keçirir. «Əgər Allah zəfər nəsib edərsə, Həmzəyə edilənin qarşılığında otuz müşrikə qarşı eyni hərəkəti edəcəyəm» deyə söz vermişdi. Bununla bağlı «Əgər cəza verəcək olsanız, sizə edilənin misli ilə cəzalandırın. Amma əgər səbr edərsəniz, bilin ki, bu, səbr edənlər üçün daha xeyirlidir» (Nəhl, 126) ayəsi nazil olunca bu andından vaz keçib kəffarə ödəmişdi.

4. Mülki vətəndaşlara və məsum hədəflərə hücum etməmək

Peyğəmbərimiz vəfatına yaxın rumlarla birlikdə şimali ərəblərin Mədinə üzərinə hücum hazırladıqlarını eşidir. O, bu zaman komandan təyin etdiyi Hüsamə b. Zeydə bu tövsiyələri etmişdi: «İnkarçılarla vuruşun. Əhdə vəfasızlıq etməyin. Meyvə verən ağacları kəsməyin. Monastırlarda sığınan, özünü ibadətə vermiş ruhanilərə, kiçik uşaqlara, qadınlara dəyməyin».

Nəql etdiyimiz bütün bu örnəklər cihadın Quranda olan sabit bir təməl qaydasının tətbiqindən başqa bir şey deyil. Bu da ancaq döyüşənlərlə döyüşmək qaydasıdır. Baqara surəsinin 190-cı ayəsi bu qaydanı belə ifadə edir: «Allah yolunda savaşın sizinlə savaşanlarla. Ancaq təcavüz eləməyin. Təcavüzkarları sevməz Allah». Eyni qayda Maidə surəsinin 8-ci ayəsində belə açıqlanır: «Bir dəstə adama bəslədiyiniz kin sizi insafdan çəkindirməsin. İnsaflı davranış təqvaya daha yaxındır. Çəkinin Allahdan». Düşmənlə mərhəmətsiz davranma, müslə etmə, işgəncə vermə, qadınları və uşaqları öldürmə həddi aşmaqdır, məzkur ayələrdə Allah bunu yasaq etmişdir.

5. Düşmənə insani yardım

Cihad hər zaman düşmənə zərər verərək edilmir. Bəzən çətin vəziyyətdə qalanda düşmənə insani yardım etmək də cihad anlamına gələ bilir. Belə bir davranış düşmənçilik duyğusunun azalmasına və düşmənin gücünün qırılmasına yol aça bilər. Hicrətdən sonra Məkkədə quraqlıq və qıtlıq illərində peyğəmbərimiz şəhərə taxıl, xurma, heyvan yemi və nəğd qızıl göndərmişdi.

6. Müharibə son çarədir

Məsələlər heç də hər zaman güclə çözülməz. Yuxarıda da deyildiyi kimi, qəbul edilməz görülən müqavilə şərtlərini ehtiva etdiyi halda Hüdeybiyyə müqaviləsinin altına möhür basaraq qan tökülməsinin qarşısını alan peyğəmbərimizin bu siyasəti Qurandan qaynaqlanmırdımı? «Kafirlik eləyən, sizi Məscidi-Harama yaxın qoymayan, qurbanlıq heyvanlarınızı qurbangaha buraxmayan onlar idi. Sizin tanımadığınız mö'min kişilərlə qadınlar vardı orada. Bilməməzlik üzündən onları əzə bilərdiniz, günaha bata bilərdiniz. Onlar orada olmasaydılar, savaşın qarşısını almazdı Allah. Allah belə elədi ki, rəhmətinin yazısına salsın istədiyi kimsələri. Mö'minlərlə kafirlər aralanmış olsaydılar bir-birindən ağrılı bir əzaba uğradardıq kafirləri». (Fəth, 25) Məlum olduğu kimi, iki illik bir səbrdən sonra Məkkə qan tökülmədən fəth edildi.

Son olaraq demək istərdik ki, şəhərlərin qələbəlik küçələrində mülki şəxsləri, qadın, uşaq və yaşlıları qətl edən, binaları uçuran, girov aldığı məsum insanları işgəncə ilə öldürən kəslərin bu işə cihad adı vermələri doğru deyil. Səsini çatdırmaq üçün məsum insanları öldürmək kimi çirkin mücadilə yolunu müsəlmanlar icad etməyib. İndiyə qədər bu aksiyalardan müsəlmanlar bir fayda da görməyiblər. Əksinə, islamın və müsəlmanların elm, irfan, haqq və ədalət, sevgi və sülh imicinə böyük zərbə vurulub. İnsanların zehnində islam və müsəlmanlarla terror arasında bir əlaqə qurulub ki, islama bundan böyük bir zərbə vurula bilməzdi. Qısaca, terrorun cihad anlayışı içində yeri yoxdur. Heç bir müsəlman həm müsəlman qalıb, həm də Allahın cızdığı yolun tərsi olan bir yolla gedə bilməz.