«Allahın göndərdiyinə tapının» - deyiləndə onlara: «Xeyr, biz atalarımızın getdiyi yola tapınarıq» - deyərlər. Ataları işlətmirdisə ağıllarını, azırdılarsa yollarını, bəs onda necə?
Baqara, 170

Tanrıtanımazlar - ateistlər ölkəsi olan SSRİ dağılandan sonra ölkəmizdə əski ideologiyanın qalıqları da yavaş-yavaş aradan qalxmağa başladı. Amma yeniləşən Azərbaycan cəmiyyəti müstəqilliyin yol açdığı bir sıra yeni təzahür və keyfiyyətlərlə zənginləşsə də, dinsizlik əlamətlərindən qurtula bilmədi.

Bu dünyagörüşü hadisələrə yanaşma məntiqində, davranışda, hərəkət və hərəkətsizliklərin fəlsəfəsində arxayınlıqla varlığını sürdürür. Səbəb sadədir: din azadlığının Anayasamızda təsdiqini tapması heç nəyi dəyişmir, orada nə yazılmasının nə fərqi ki, cəmiyyət yenə də həmin «vəhşət ərbabları» (M.Hadi) tərəfindən idarə edilir. Onlar öz yaşayış tərzində israr edir və bu tərzi cəmiyyətə də diqtə edirlər. Zahirən müsəlmandılar, amma heç bir Kitabdakı heç bir yazı onları tapındıqları inancdan əl çəkdirə bilməz, davranışlarında redaktə demirəm, heç korrektə ilə də sonuclanmaz. «Biz dəmi səfehlik edib iman gətirək» - deyirlər» (Baqara, 13). Bu, bir tanrıtanımazlıq toplumudur.

«Heyvan kimi şeydilər...»

«Öz nəfsinə tanrı təkin tapınan kimsəni tanıyırsanmı? Sənmi vəkil olacaqsan ona? Bəlkə elə bilirsən söz eşidir, ağıl işlədir onların çoxu? Heyvan kimi şeydirlər, yox, heyvandan da betərdilər» (Furqan, 43-44).

Tanrıtanımazların inancına görə, həyat yalnız bu dünyadadır, çünki o dünya yoxdur. Əgər o dünya olsaydı, oradan mütləq kimsə aidio və video təfərrüat gətirməliymiş. Allaha, Onun göndərdiyi Kitablara, peyğəmbərlərə ciddi mənbə kimi yanaşmırlar. Onlar bu məntiqlə də hərəkət edir, «varlığı sübutsuz» o dünyanın qorxusu ilə fürsətlərdən vaz keçməyi abdallıq sayırlar. Ona görə bütün iradə, zəka və imkanlar formalaşmış tanrıtanımazlıq toplumunu dağıtmağa yox, «istedadlarını» üzə çıxaran, bu cəmiyyəti qorumaga müstəqillik dönəmində də qorumaga və orada daha üst mövqe tutmağa yönəldilir. Bu dünyagörüşünə görə, din və əxlaq əl-ayağa dolaşan maneədən başqa bir şey deyil. Ona görə də deyilənləri hər zaman ayaqlamağa hazırdılar. Bu qənaət ata-babalarına «uğur» gətirmişdi. Və bu qənaəti nəsildən-nəslə ötürürlər. Onların konturunu cızdıqları, memarı olduqları cəmiyyətdə Vətən əxlaqı, məişət əxlaqı, cinsi əxlaq, milli dəyərlər kimi anlayışlara yer yoxdur. O dəyərlərə sahib olanlar adıkeçən toplumda uğura uğramaz, tutduğu yolun nəsibsizliyini dadar. Xalqdan, dövlətdən oğurlayanlar isə ittiham predmetinə çevrilməz, onlara heyran olarlar. Ölkədə əhalinin çox hissəsinin yeyətsiz, geyətsiz, minətsiz keçinməsi onlarda sıxıntı yox, qürur doğurur, bunu özlərinin təsdiqi, atalarının seçdiyi fəlsəfənin daha praqmatikliyinin növbəti sübutu kimi götürüb arxayınlaşarlar. Bu toplum əxlaq cəhətdən ən aşağı, mənəviyyatca ən rəzil, intellektcə ən piyada adamı belə varlı olduğu halda, cəmiyyətin üst mərtəbəsinə yerləşdirir, onlar elita kimi, davranış, əxlaq və ədaları isə moda kimi qəbul olunur. Böyük bir yarış gedir. Bu yarış və didişmə müxtəlif müstəvilərdə sərgilənir: çeşidli gəlir qaynaqları, obyektlər, «tras»da «inomarka»lar, nomenklaturada korrupsiya üçün müsaid vəzifələr, gözəllik müsabiqələrində èíòèì ïàràìåòrëÿr, qəbiristanlıqlarda bahalı qəbir daşları, onların hasarëàrı arasında gedir, amma bitib-tükənmir. Bu hərislik əbəs deyil. Yuxarıda deyildiyi kimi, onların öz məntiqi var: «Həyatımız yalnız bu dünyadadır. Yaşayırıq, ölürük. Bir də dirilən deyilik» (Muminin, 37).

Normal adamların yarışı isə başqa sahədə olmalıdır: «Yaxşılıq eləməkdə yarışar onlar» (Muminin, 61). Çünki «Bilin oyundur, əyləncədir, bəzənib-düzənməkdir, öz aranızda lovğa-lovğa güzəran keçirməkdir, mal-dövlət yığmaqdır, oğul-uşaq çoxaltmaqdır dünya həyatı» (Hadid, 20). İman bir az zəifləyəndə adam düşünür ki, bu sapqınlar ölümünün astanasında oğurladığı milyardlardan cüzi bir qismini xərcləyib «bərayi-ehtiyat» məscid və ya minarə tikdirməklə, həccə getməklə o dünyada da nəyəsə sahib olarlar. Gedənlər görər ki, orada da başa keçiblər. Amma Qurani-Kərim bu təşvişlərə də son qoyur: «Yer üzündə nə varsa və bir o qədər də üstəlik kafirlərin olarsa, qiyamət gününün əzabından qurtulmaq üçün fidyə kimi versələr də, qəbul olunmaz fidyələri. Ağrılı bir əzab gözləyir onları» (Məidə, 36).

Sabitliyə «uçastkovı» təminatı

Tanrıtanımazlıq toplumu təkcə utilitar (hər şeyə qazanc nöqteyi-nəzərindən yanaşan) və hedonist (həyatın zövq və səfa üçün yaradıldığını iddia edən nəzəriyyə) qudurğanlardan ibarət deyil. Bu toplumäà yırtıcıların əlində toplaşan haram pula əli çatmayıb köks ötürənlər də var. Bu qisim fərdlər özünü «dişsiz adam» sayır və daimi qorxu içində yaşayır. Onlar da o dünyaya inanmır, hər şeyin bu dünya ilə hüdudlandığını zənn edir və bütün ömürləri yırtıcılara baxıb umsunmaqla keçir. Arzusunda olduqları məqama yüksələ bilmədiklərindən üzülürlər. Allaha təvəkkül etmədiklərindən, Onun sonsuz gücünü, insanlar və hadisələrin Ulu Yaradanın nəzarətində oldugunu qavraya bilmədiklərindən baş verən hadisələrin məntiqini tutmurlar. Özlərini biyabana atılmış kimi sahibsiz duyurlar və bu qorxu onlara həyat boyu çətinliklər verir. Amma, eyni zamanda, həmin qorxu siyasi sabitliyin qarantına çevrilir. İdarəçilər belə toplumlarda çox uğurla sınaqdan çıxmış çeşidli qorxu mənbələri yaradır və onların işləkliyini daim dövlət siyasəti kimi diqqətdə saxlayırlar. Bütün halal qazanc yollarını bağlayıb, hamını xırda oğrulara çevirməyi hədəfə alan bu siyasət, hələ ki, özünü doğruldur. Bu qorxunun olmasına hər zaman nəzarət edirlər, çünki o sönəndə ləyaqət hissi baş qaldırır. Ləyaqət hissi baş qaldıranda isə àäàì qəflətdən ayılır və görür ki, «vilayətə bir İsfahan lotusu gəlib və ricət məsələsi ilə xalqın başını piyləyə-piyləyə hər gecə bir cavan qız alır» (Mirzə Cəlil, «Ölülər»). Normal halda isə vətəndaş, özünə hörmət edən homo-sapiens Allahdan başqa heç kəsdən qorxmamalıdır. Qurani-Kərimdə deyilir: «O şeytansa öz dostlarını qorxuda bilər ancaq. Onlardan qorxmayın. Əgər möminsinizsə, Ìəndən qorxun» (Əli İmran, 175). Tanrıtanımazlardan fərqli olaraq, iman sahibləri nəinki ayrı-ayrı təzahürlərdən, heç pis kimi görünən bir sıra hadisələrdən də təşvişə düşmür, bunun Allahın bir sınağı oldóğunu düşünürlər. Çünki Quranda belə ayə var: «Bəzən sizin üçün xeyirli bir şey xoşunuza gəlməz və olur ki, bəzən sizin üçün şər olan bir işi sevirsiniz. Allah bilir, siz isə bilməzsiniz» (Baqara, 216).

Bu toplumu yaşadan amillərdən biri çoxluğun tutduğu yolun düzgünlüyü qənaətidir. Onların fəlsəfəsinə görə, doğru olan çoxluğun qəbul etdiyi tövrdür. Çoxluq qorxursa, bunun əksi cəsarət yox, abdallıq, düşüncəsizlik sayılır. Çoxluğun fikrini hər zaman düz, azlığınkıíû isə yanlış olaraq qəbul etmək isə sürü məntiqidir. Qurani-Kərim bu sapqın inancı da qəbul etmir: «Yer üzündə olanların çoxluğuna uyacaq olsan, səni Allahın yolundan çaşdırıb sapdırarlar» (Ənam, 116).

«Xilaskar» yalan

Tanrıtanımaz toplumda istər ictimai və siyasi, istərsə məişət münasibətlərində sabitliyin bir qarantı da yalandır. Doxsanıncı illərdə belə bir kəlam vardı: «Xalqı həqiqət toplayır, yalan isə dağıdır». Yalan üzərində bərqərar olan səltənətäÿ onun əsas qaydalarını bilməyən və ya bilərəkdən pozanlar cahil kimi dəyər alırlar. Yaxın keçmişdə belə bir hadisənin şahidi olmuşuq. Məntəqələrdən birinə parlament seçkisi ərəfəsində bir namizəd gəlmişdi. «Sizə yalan vədlər vermək istəmirəm. Analoji problemlər ölkənin hər yerində var. Çalışacağam ki, bunlar kompleks şəkildə həll olunsun» - deyirdi. Seçicilər ona acıyır, yazıq və istedadsız bir kəsə baxan kimi baxırdılar. «Heç düz söhbətin yeridir? Bir azca yalan toxusan, dünya dağılar?» Aydın məsələdir ki, səs verən də olmadı.

Tanrıtanımazlıq toplumunda yalanın «əvəzolunmaz» yeri var. O heç bir insani dəyəri olmayan nə qədər kəslərə çörək verib, əlindən tutub uca rütbələrə çatdırıb, görmədiyi günlərə yetişdirib. Ona görə də ondan yararlanır, xidmətindən dönə-dönə bəhrələnir, başına dolanırlar. Yalanın «xilaskar missiyası» haqqında qədim bir rəvayət də var. Yalan və Həqiqət adamlara onların hansının daha gərəkli olduğunu aydınlaşdırmaq istəyirlər. Yalan özünün daha faydalı olduğunda israr edir. Həqiqət isə əksini düşünür. Mübahisəni çözmək üçün razılaşırlar ki, monitorinq keçirsinlər. Bir ev seçirlər. Bu evə əvvəlcə yalan girir. Həmin gün hamı yalan danışır. Evin kişisi arvadından soruşur: «Məni sevirsən?» Arvad cavab verir: «Canımdan da artıq». Kişi daha bir dəqiqləşdirmə aparır: «Heç ürəyindən başqa fikirlər keçməyib?» Arvad: «Nə danışırsan? Sənə xəyanət etmək yuxuma belə girməz.» Kişi də öz zövcəsiíÿ daha şirin yalanlarla əvəz ödəyir. Sonra övlad danışır. O da ata və anasına sonsuz sevgisindən söz açır. Ailə xoşbəxtcəsinə günlük həyatını davam etdirir. Səhəri gün həmin evə Həqiqət girir. Bu dəfə hamı düz danışır. Yenə evin kişisi arvadından soruşur: «Məni sevirsən?» Qadın cavab verir: «Mən səni heç təzə evlənəndə belə sevmirdim, o halda ki, indi ola.» Kişi soruşur: «Bəs xəyanət necə?» Arvad cavab verir: «Hansı birini deyim? Dəfələrlə». Kişi də eynən heç vaxt onu sevmədiyini deyir. Övlad da o yandan qayıdır: «Ölüb qurtarmadınız, biz də bir gün görək». Bir sözlə, evdə qırğın başlayır, qan su yerinə axır. Yalan Həqiqətə deyir: «Gördün, mən dedim axı, mən insanlara daha xeyirliyəm».

Göründüyü kimi, yalan bu cəmiyyətdə siyasi sabitliyin, məişətdə isə «dinc və yanaşı yaşamanın» qarantı olur, «xilaskar missiya» həyata keçirir. Həqiqət isə bu mühitdə özünə yer tapa bilmir, təhlükə qaynağı kimidir. Zahirən bu situasiyada yalanın olması faydalıdır. Amma onun bu kiçik «faydası» itkilərdən müqayisə olunmayacaq dərəcədə azdır. Yalanla nəfəs alan toplum xeyir və bərəkətin uzaq düşdüyü bir toplum olar, orda hər şey saxta, haram, qeyri-səmimi olar. Nəticədə Allahın bərəkəti o yerlərdən ilim-ilim itər. Halbuki: «Gəlsəydilər imana o ölkələrin adamları, qorxsaydılar Allahdan, göyün və yerin bərəkətini qismət eləyərdik onlara» (Əraf, 96). Öz soydaşlarına zülm edən və özünə zülm edib qorxu içində yaşayanlardan ibarət toplum üçün isə işıq ucu görünmür: «Zalım qövmü doğru yola çəkməz Allah» (Əli İmran, 86).

«Bizim Yol», 30 mart 03