Quranda adı çəkilən peyğəmbərlərdən biri də Şuaybdır. Onun Musa peyğəmbərlə eyni dövrdə yaşadığı fikri var. Bibliyada və rəvayətlərdə Şuayb İofor adı ilə təqdim olunur. Onun Musa peyğəmbərin qayınatası və Mədyəmin baş ruhanisi olduğu göstərilir. Mədyənin isə indiki əl-Bad şəhəri olduğu güman edilir.

Bibliyada

Deyilənə görə, əl-Badda Musa bulağı da var. Bu həmin bulaqdır ki, onun başında Musa peyğəmbər sürünü suvarmaq istəyən qızları görmüş və onlara yardım etmişdi. Bibliya mətnlərində və onunla bağlı rəvayətlərdə deyilir ki, Musa peyğəmbər bir dəfə sürünü suvarmaq üçün quyu başına gələn yeddi qızı görür. Öz sürüsünü suvarmaq istəyən bir dəstə çoban onları qovmaq istəyəndə Musa peyğəmbər qızlara yardım edir. O da bəlli olur ki, Musa peyğəmbər və qızlar bir-birinin dilini başa düşmürmüş. Evə qayıdan qızlar əhvalatı atalarına – İofora (Şuayba) danışırlar. Şuayb bu nabələd adamı evinə dəvət edir. Musa peyğəmbər onların çobanı olur, ailənin sevimlisinə çevrilir və nəhayət, Şuaybın kiçik qızı ilə evlənir.

Bibliyada Şuayb möcüzələr göstərən bir şəxs kimi təqdim olunur. Deyilənə görə, oğlu olmadığından o, öz biliklərini Musaya öyrədir. Bibliya rəvayətlərində o da deyilir ki, guya əsanı ilana çevirməyi, əlin ağarması və s. kimi möcüzələri Musaya Şuayb peyğəmbər öyrədibmiş.

Əhdi-ətiqdə nəql olunur ki, Şuayb biləndə ki, Allah və Musa İsrail xalqı üçün nə etdilər, xalqı fironun qılıncından xilas etdilər, Sepforu, Musanın arvadını, oğulları Girsam və Yeliezeri götürüb onu qarşılamağa gedir. (Çıxış 18:1-3). Və Şuayb Allaha qurban verib yandırır. Harun və İsrail ağsaqqaları da yığışırlar. (Çıxış 18: 9-12). Bundan başqa, Bibliyada Şuayb peyğəmbər Musa peyğəmbərin ağsaqqallı kimi verilir. Məsələn, Musa camaatı mühakimə etməyə başlayanda Şuayb ona məsləhətlər verir. O cümlədən deyir ki, sən Allahla xalq arasında vasitəçi ol. İlahi qanunları öyrət. Sonra yaxşı adamlardan seç, onlara minbaşı, yüzbaşı, əllibaşı və onbaşı təyin elə. Qoy adamları onlar mühakimə eləsin, ən vacib məlumatları sənə çatdırsınlar, xırdaları özləri çözsünlər, onda sənə asan olar. Musa öz qayınatasının sözünü qəbul edir. (Çıxış 18: 13 –23). Beləliklə, göründüyü kimi, burada Şuayb peyğəmbər ülul-əzm Musa peyğəmbərə ağsaqqallıq edən birisi kimi təqdim olunur.

Dinimizdə

Dinimizdə Şuayb peyğəmbərin Mədyən və Eykə əhalisinə peyğəmbər olaraq göndərildiyi deyilir. Onun İbrahim və ya Saleh peyğəmbərin nəslindən olması ehtimalı var. Şuaybın Musa peyğəmbərin qayınatası olduğu fikri də geniş yayılıb. Çox gözəl, təsirli natiqlik qabiliyyəti olduğu və bu səbəbdən xətibül-ənbiya (peyğəmbərlərin xətibi) ləqəbi aldığı deyilir. Qurandan öyrənirik ki, Şuayb peyğəmbərin zamanında Mədyən əhli bütlərə sitayiş edirmiş. Bundan başqa, əksəriyyəti ticarətlə məşğul olan adamlar alış-verişdə bir-birinə hiylə işlədir, ərzağı yığıb saxlayır, bahalananda satırmışlar. Bundan başqa, alanda böyük ölçü ilə alır, satanda kiçiklə satırmışlar. Quranın Əraf surəsində bu barədə deyilir: «Mədyən qövmünə də göndərdik Biz Şuaybı, onların öz qardaşını elçi olaraq. Dedi: «Ey qövmüm, Allaha ibadət eləyin. Yoxdur sizin Ondan başqa tanrınız. Aşkar bir dəlil gəlmiş sizə öz Rəbbinizdən. Ölçüdə, çəkidə düzlük gözləyin. İnsanların şey-şüyünü əskik eləməyin. Yer üzünün nizamı düzələndən sonra pozğunçuluq törədib qarışıqlıq salmayın. Bunların xeyri olar sizə, əgər mö'minsinizsə (Əraf, 85).
Mədyən əhli varlı olsa da, Allaha şükür etmirmiş. Şuaybın qismətinə düşən camaat da Nuh, Hud, Saleh peyğəmbərin xitab etdiyi kütləyə çox bənzəyib. Onun təbliğatına qulaq asmamaqları bir yana, bu təbliğatı təhlükə sayır, Şuayb peyğəmbəri və onun tərəfdarlarını şəhərdən çıxarmaqla hədələyirmişlər: «Onun qövmündən olan təkəbbürlü kübarlar dedilər: «Ey Şuayb, ya səni və səninlə bərabər iman gətirənləri mütləq çıxardarıq öz kəndimizdən, ya da dinimizə dönməlisən» (Əraf, 88).

Onları bu yoldan çəkindirməyə çalışan Şuayb peyğəmbər və onun tərəfdarları mütəmadi təhdid edilsələr də, təbliğlərindən qalmır, Hud və Lut qövmünün aqibətini ibrət kimi xatırladırmış. «Ey qövmüm, özünüzü gözləyin ki, mənə qarşı çıxmanız günaha salmaya sizi, Nuh və Hud qövmlərinin, yaxud Salih qövmünün düşdüyü bəla başınıza gəlməyə. Lut qövmünün taleyi də sizə uzaq bir şey kimi gəlməsin. Rəbbinizdən məğfirət diləyin, sonra Ona tövbə eləyin. Şübhəsiz, Rəhimdir, mö'minləri çox sevəndir, Rəbbim mənim». Dedilər: «Ey Şuayb, dediklərinin bir çoxunu anlamırıq, biz səni zəif görürük. Qəbilən olmasaydı, səni daşa basardıq. Yoxdur sənin bizə görə bir dəyərin» (Hud, 89-91).

Qurandan öyrənirik ki, Allaha taala Mədyən əhlini sıxıntılara salmaqla onlara doğru yola düzəlmək imkanı verirmiş. Qorxu və təhlükə nəticəsində ayrı-ayrı fərdlərin və camaatların imana dönməsi, imanlarının güclənməsi faktlarınnın olduğunu da görürük. Elə Yunus peyğəmbərin göndərildiyi Ninəva əhli də bu yolla imana qayıtmışdı. Amma mədyənlilər bundan nəticə çıxarmır. Nemətlərin bolluğu onları Allaha daha da bağlamaq əvəzinə, qürur və təkəbbür yaradıbmış. Peyğəmbərin xatırlatmaları isə onların küfrlərini artırır: «Biz hansı ölkəyə peyğəmbər göndərmişdiksə oranın əhlini yalvarıb yaxarsınlar deyə bəlaya və müsibətə düçar eləmişdik. Sonra pisliyin yerini yaxşılıqla dəyişmişdik. Elə ki, çoxaldı onların sayı və «Atalarımız da bəlalı və şad günlər keçirmişdilər» dedilər, özləri də duymadan yaxaladıq Biz qəfildən onları» (Əraf 94-95).

Nəhayət, Şuayb peyğəmbər onlara öyüdün faydasız olduğunu görüb deyir: «Ey qövmüm, nə eybi, siz öz işinizdə olun, mən də öz işimdəyəm. Alçaldıcı əzaba kimin düşəcəyini, kimin yalançı olduğunu biləcəksiniz. Siz gözləməyinizdə olun, mən də sizinlə birgə gözləməkdəyəm» (Hud 93).

Allaha və onun peyğəmbərinə qarşı düşmənçilik mövqeyi bəsləyən, küfrlərində israr edən bu camaat Allahın qəzəbinə gəlir. Allah taala Mədyən xalqına əzab olaraq zəlzələ göndərib. Zəlzələ onların hamısını məhv edib: «Zəlzələ yaxaladı onları, yurdlarında meyid düşüb diz çökərək qaldılar. Elə bil heç dünyada yaşamamışdı da Şuaybı yalançı sayanlar. Yurdlarında onların izi-tozu qalmadı. Ziyana uğrayanlardı Şuaybı yalançı sayanlar (Əraf, 91-92).

Deyilənə görə, Mədyən fəlakətindən sonra Şuayb peyğəmbər Mədyənə yaxın olan Eykəyə gedərək onların təbliği ilə məşğul olub. Eykə Mədyənlə müqayisədə daha kiçik yaşayış məntəqəsi imiş. Amma buranın əhalisi bolluq içində yaşayırmış. Amma zalımlıqda israr edirmişlər: «Zalım olan kimsələrdi eykəlilər, şübhəsiz [Şüaybın soydaşları olan bu adamlar «eykə»də, yə'ni ağacları sıx meşəlikdə yaşayırdılar]. Və onlardan da Biz intiqam almışıq. Hər ikisinin [Sədumun və Eykənin] taleyi göz önündədir” (Hicr 78-79). Şuayb peyğəmbər onlara mizanı pozmamağı, bir-birinin haqqını yeməməyi tövsiyə edir, fitnəkarlıqdan çəkinməyə çağırır: «Ölçüdə, çəkidə düzlük gözləyin, heç nəyi əskik verməyin, çəkdiyinizi düzgün olan tərəziyə qoyub çəkin. Adamların haqqını kəsməyin. Pozğunçuluq törədərək yer üzündə qarışıqlıq salmayın. Sizi və sizdən öncəki nəsilləri yaradandan qorxun!» (Şuara, 181-184). Amma onun öyüd və nəsihətləri burada da etirazla qarşılarnır. Eykə əhalisi onu cadugər, yalançı adlandırır: «Dedilər: «Səni, heç şübhəsiz, cadulamışlar. Sən də bizim kimi bir bəşərsən sadəcə. Səni yalançı sayırıq. Doğru sözlü, düz əməlli kimsəsənsə, göyün bir parçasını sal bizim üstümüzə baxaq necə salırsan» (Şuara, 185-187).

Eykəlilər Şuaybın təbliğini qəbul etmir, öyüdlərindən nəticə çıxarmır, onu eşitmək istəmirlər. «Dandılar Şuaybı. Və buludlu bir günün əzabı yaxaladı onları. Şübhəsiz, böyük günün əzabıydı bu əzab. Eykəlilərin adı Quranda bir neçə yerdə çəkilir. Hər birində də başqa zalım camaatlarla birlikdə. Bir sıra onları birləşdirən keyfiyyətlərin olduğuna diqqət çəkilir. Peyğəmbərləri danmaq, axirətə inanmamaq: «Səmud və Lut qövmləri, əl-Eykə camaatı ayrı-ayrı firqələrdi. Hər biri danmışdı peyğəmbərləri. Və hamısını haqlamışdı axır Mənim əzabım. Surun o bircə labüd səslənişindən savayı bir şey gözləməz onlar. Rişxəndlə deyərlər: «Haqq-hesab çəkilən gün gəlməzdən öncə ver, tez ver bizim payımızı, Rəbbimiz!» (Sad 13-16); «Ad qövmü, Fir'on, Lutun qardaşları, əl-Eykə camaatı, Tubbə qövmü - hər biri danmışdı peyğəmbərini və və'd verdiyim o əzab haqlamışdı onları» (Qaf 13-14).