...Təbiətdə yalan adına heç nə yoxdur. Ağac çiçək açmağıyla deyir meyvə gətirəcək, düz deyir. Külək deyir əsirəm sərinlik olsun, yalan demir. Yağış deyir yağıram bolluq-bərəkət olsun, bu da doğru danışır. Daş deyir min illərdi durmuşam yerimdə, şahidlik edirəm gəldi-gedərlərə, dediyi doğru deyil bəs nədi... Başqa-başqa sözlər də danışırlar duyğulu, bəsirətli dinləyənlərinə, anlayanlarına. Dillərindən yalan çıxmaz. Eləcə də heyvanlar. İt ki, yalandan hürmür. Pişik ki, yalandan miyoldamır. İlan ki, yalandan fısıldamır. Xoruz ki, yalandan banlamır. Şir ki, yalandan nərildəmir... Bunların da, necə deyərlər, batiniylə zahiri bir.

İlahinin qoyduğu qanunların təbiətdə tam işləkliyilə bağlı hallardır. İnsan həyatında bu qanunların işləkliyi yarımçıqdır. Rəbbimizin dediyidir: "Məgər görməzmi oldun səcdədədir Tanrıya göylərdə kimi varsa, yerdə kim varsa. Günəş də, ay da, ulduzlar da, dağlar da, ağaclar da, heyvanlar da, insanların bir çoxu da eləcə" (Hac surəsi, 18-ci ayə).

Nəzərimizə çatdırılır ki, insanlardan fərqli olaraq təbiət bütöv halında ilahiyə səcdəylə ifadə edilən mütləq tabeçilik durumundadır. İnsan isə Yaradanın planlaşdırdığı kimi tamamilə azad iradə sahibidir və doğruluğunda, imanında da, yalanında, küfründə də azad bir varlıqdır. Azad iradə sahibi insandan umulur ki, Tanrıya şükürlü səcdəylə keçən bir ömür sürə. Belə səcdəni mümkünləşdirən başlıca amillərdən biri bəsirətli olmaqdır. Və Rəbbimiz bəsirət açmaqdan ötrü təbiətin daimi səcdə halını gözlərimizə tuşlandırır - "Məgər görməzmi oldun".

Bu səcdə halı riyadan, yalandan arınmış bir ibadət prosesidir, doğruluq dəyərlərinə söykənməli insan ömrü üçün bir örnəkdir. Bəzi ilahiyyatçılar təbiətə "yazılmamış Quran", "yazılmamış Oxu" deyirlər. Ətraf mühitə müqəddəslik qazandıran və adekvat münasibət aşılayan dəyərləndirmə olmaqla bərabər, onu öyrənmək, oxumaq zərurətilə bağlı ilahi bir təlqini ehtiva edir "yazılmamış Quran" ifadəsi. Bu təlqin təbii ki, yazılı müqəddəs Oxunun məntiqindən, yönəltmələrindən doğur.

Özündən başqa bütün təbiət varlıqlarında olduğu sayaq insanın da batiniylə zahiri, özüylə sözü bir-birini tamamlamalıdır. Belə ahəngdarlığı şərtləndirən doğruluq dəyərinə riayət ilk növbədə ona görə vacib bilinir ki, bunun Tanrı-insan münasibətlərini tənzimləyici bir özəlliyi də var. Rəbbimiz qeyri-səmimi, yalançı ibarələrlə müşayiət olunan ibadəti qəbul etmir. İbadət görüntüsü yaradaraq çevrəsini aldatmaq istəyində bulunanların əsl siması kimə-kimə görəyən, biləyən Rəbbimizə yaxşı məlumdur: "İnsanlar içində elələri də var "Tanrıya, axirət gününə iman gətirdik" deyərlər. İstəyirlər aldadalar Tanrını, imanlıları. Yalnız özlərini aldadarlar, bunu duymaz olarlar. Azarlıdır ürəkləri, Tanrı da artırmış azarlarını. Ağrılı bir əzab gözləyir onları, yalan söyləyirdilər" (Baqara surəsi, 8-10-ci ayələr).

Riyakarlığın Rəbbimiz tərəfindən qınanması təkcə ibadəti məzmunsuz etməyilə bağlı deyil. Bunun toplum həyatı üçün təhlükə törədən, insanların qarşılıqlı münasibətlərini zədələyən bir təxribatçılıq tərəfi də var. Və saxta iman yiyələri elə bu işlə də məşğuldurlar: "Yer üzünün nizamını pozmayın" deyiləndə onlara, "Bizlər pozanlar deyilik, düzəldənlərik" deyərlər. Bilin, onlardır pozuculuq salanlar, bunu duymaz olarlar" (Baqara – İnək surəsi, 11-12-ci ayələr).

Ömrünü-gününü ətrafa yalanlar səpələməklə və bu mənada pozuculuqla keçirən şəxslər bir qayda olaraq bunun fərqində deyillər, Rəbbimizin deyimilə,"bunu duymaz olarlar". Yəni, yalançının da öz həqiqəti var və o da inanır ki, doğru yoldadır. Baqara – İnək surəsindən gətirdiyim ayələrin davamında bu məqamın da incələnməsi gözəldir: "Onların o kəsə bənzəri var ki, qaranlıqda od qalamaq istəmiş. Ətraf nura boyananda gözlərinin işığını almış Allah, qaranlıqlar içində onu yalqız buraxmış. Görən deyillər daha" (Baqara – İnək surəsi, 17-ci ayə). Deyilən od – dilində bir şey, ürəyində özgə şey tutanların inandığı həqiqətin rəmzidir. Qaranlıq isə özlərinin yaratdığı bir mühitdir. Rəbbimizin dəyərlərindən axan gur işığa tutulduqca saxta iman yiyələrinin gözləri bu işıqdan "kor" olur. Yəni elə bir vurnuxmaya düşürlər ki, çaşqınlıqdan öz həqiqətləri də gözlərinə görünmür. Bu, mütləq ölçüdə bəsirətsizliklə, küfrlə sonuclanan və yalanlarla baş girləyən kimsələri gözləyən aqibətdir.

Bəzi ayələrdə yalançılığa münasibət birmənalı ifadələrlə də açıqlanır: "...yalan sözü söyləməkdən çəkinin" (Hac surəsi, 30-cu ayə). Həyatını yalanlarda yaşayanlar həm də imansızlar siyahısında yer alır: "Yalanı yalnız o kəslər uydururlar ki, Tanrının ayələrinə iman gətirməyirlər. Məhz onlardır yalançılar" (Nəhl – Bal arısı surəsi, 105-ci ayə).

Təbii ki, yalan danışmaqdan heç kim sığortalanmayıb. İnsan xislətinə aid bir zəiflikdir, iman gücüylə, vicdan impulslarıyla aradan qaldırıla bilir. Hərdən olur doğru sözlü, düz əməlli şəxslər də yalana yuvarlanırlar: "Ey inananlar! Eləmədiyiniz bir şeyi niyə söyləyirsiniz? Bu artırar qəzəbini Tanrının" (Səf surəsi, 2-3-cü ayələr). Rəbbimizin xitab etdiyi iman yiyələri də Allahın qəzəbi ilə hədələnirlər. Çünki ara-sıra epizodik yalanlar sıralarına dağınıqlıq, pozğunluq gətirə bilər ki, bu da onları bütpərəstliyə meylləndirər.

Yalançılıq insan kimliyini zədələyir, şəxsiyyəti bütpərəstlik ovqatı və əxlaqına çəkməklə məzmunsuz edir. Müqəddəs Müjdədə də oxuyuruq: "Bir-birinizə yalan danışmayın, çünki köhnə mənliyinizi və onun əməllərini soyunmusunuz və yeni mənliyi geyinmisiniz" (Koloslulara, 3:9). "Yeni mənlik" təktanrılıq inanışının istehsal etdiyi şəxsiyyətlilik dəyəridir. Yalana meyllənmək zəifliyi bu dəyərin itirilməsinə, şəxsiyyətsizliyə şərait yaradır.

Söz müqəddəsdir və ona xəyanət böhtana, ara vurmağa, ev yıxmağa, növ-növ cinayətə səbəb olduğundan ən böyük günahlardan sayılır. İllah da bu xəyanəti toplumda söz sahibliyinə iddiaçı şəxslər edələr. Təxribatlar baş alıb gedər o zaman. Və nəzərə alınmalıdır ki, yalanlar şeytanla işbirliyinin söz məhsullarıdır. Rəbbimiz buyurur: "Sizə bildirimmi Mən şeytanlar kimlər üçün nazil olarlar? Suç yiyəsi hər böhtançı kimsə üçün. Belələri şeytanlara qulaq asarlar. Çoxu da yalançıdır onların" (Şüəra – Şairlər surəsi, 221-223-cü ayələr).

Müqəddəs yalan deyilən bir anlayış da var. Qara xəbəri doğmalara olduğu kimi çatdırmamaq, ağır xəstəyə ruh vermək, düşmən əsirliyində özününküləri güdaza verməmək və s. naminə söylənən yalanlar bu anlayışa daxildir. Müqəddəsliyi Tanrıya xoş gedən hallar yaratdığına görədir. Rəbbimiz hətta hansısa ciddi təhlükənin sovuşmasından ötrü öz bəndəsinə dili ilə Tanrını da danmağı üzürlü sayır. Onun bu bəndəsi "məcburiyyət qarşısında qalaraq diliylə küfr desə də, ürəyi imanda rahatlıq tapan" (Nəhl – Bal arısı surəsi, 106-cı ayə) bir iman yiyəsidir. Belə məcburi yalanın məzur tutulması müstəsna hallara aiddir. Bunların da müəyyənləşdirilməsi insanın öz vicdanına bağlıdır.

Sözümüzlə əməlimiz bir olanda cənnətlə müjdələnən şəxslərdən oluruq. Belələrinin müqəddəs Kitabımızın orijinalında sadalanan adlarından biri “sadiqun” sözü ilə ifadə olunur. Sözündə və işində bir inanclı insanlara aid olan açıqlaması isə konkret olaraq belə səslənir: doğru sözlü, düz əməlli kimsələr.

Haqqın özü də birdir, üzü də. Və sözü də bir. Rəbbimizə yaxınlaşmağın bir yolu məhz bu keyfiyyəti özümüzdə tərbiyə edib yaşatmaqdan keçir.