Qəhrin də lütfün kimi xoş...
Cəlaləddin Rumi

Dünya insanlar üçün bir imtahan meydanıdır. O, nə oyun-oyuncaqdır, nə əyləncə yeridir, nə də məhkəmə salonu. Bu imtahandan uğurla çıxanların mükafatı və yanlışlarda israr edənlərin cəzası şübhəsizdir. Amma təbii ki, bu ağır imtahanda insan bəzən yorulur, ümidsizliyə baş vurur. Nə etməli? Ümidsizlik islamda nədir?

Dinimizə görə insan zəif, xətalar etməyə meylli bir varliqdır. Yaradılışdan belədir. Ona görə səhv etmək insanın bütün ömrü boyu qarşılaşacağı bir durumdur. Önəmli olan insanin etdiyi xətalardan ibrət alması, onlara bir daha yol verməməyə çalışması, bu yolda ortaya iradə qoymasıdır. Saleh müsəlman bilməlidir ki, Allah taala hər bir hadisəni möminin xeyrinə yaradır. Edilən xəta hansısa xeyirlərə və hikmətlərə vəsilə olacaq. Xətalar nəticəsində təvəkkül sərgiləmək Allaha təslimiyyətin, ona güvənmənin bir göstəricisidir. Daha bir dərs odur ki, insan öz acizliyini bir daha anlayır. Bundan əlavə, Allahın böyüklüyünü, nə edirsə-etsin, sonda yalnız ona sığına biləcəyini xatırlayır. Bu isə insanın Allah sevgisini bir az da artırır. Bəzən edilən bir yanlış insanin özünə, başqalarına edə biləcəyi daha böyük bir səhvin qarşısını almaq üçün olur. Kiçik xətadan dərs alan insan daha təmkinli olur, hərəkət və hərəkətsizliklərini daha ciddi götür-qoy edir. Şüurunu daha ayıq, oyanıq saxlayır...Əslində yanlışların özü insan üçün bəzən lütf olur, amma cəza kimi qəbul edilir. Etdiyindən nəticə çıxarmaq əvəzinə dönə-dönə oraya qayıtmaq insana heç nə verməz. Artıq o nöqtəyə dönüş yoxdur! Baş verənlərə rəhmani bir gözlə baxılmayanda bu, insani depressiyaya, xaosa, ümidsizliyə sürükləyə bilər. Yusif surəsində deyilir: “Allahın rəhmətindən ümidinizi üzməyin. Allahın rəhmətindən ümidini ancaq kafirlər üzər».”

İnanan insanlar ümidsizliyin, pessimizmin inancsızlara xas olduğunu bilməli və bundan çəkinməlidirlər.
Bu və ya başqa bir olayın insanın xeyrinə, yoxsa ziyanına olduğunu müəyyən etməyin çətin olması haqqında da ayə var. Təxminən bu məzmunda: Elə şeylər var ki, xeyrinizədir, amma siz onu zərər kimi qəbul edirsiniz. Nəyin xeyir, nəyin şər olduğunu bilməyin çətinliyi haqda bir rəvayətdə isə belə deyilir: Bir kişinin atı itibmiş. O vaxt atı olmaq böyüklük, onu itirmək fəlakət sayılırmış. Qohum və dostlar gəlib onun dərdinə şərik olduğunu deyirlər: “Sənə pis hadisə üz verib”. Kişi cavab verir: “Bilmək olmaz, bəlkə, yaxşısı budu”. Adamlar fikirləşirlər ki, şəksiz, kişi fəlakətdən ağlını itirib. Bir neçə ay keçir. At qayıdır, yanında da bir neçə vəhşi at. İndi dost-tanış gözaydınlığına gəlir. Sevindiklərini deyirlər. Kişi isə deyir: “Bəlkə, yaxşıdı, bəlkə də, pisdi”. Yenə deyirlər ki, kişi dəli olub. Necə yəni, bəlkə də, pisdi? Bir müddət keşir. Kişinin oğlu vəhşiləşmiş atları öyrədəndə onu yıxırlar və qabırğaları sınır. Adamlar gəlib təəssüf ifadə edirlər. Kişi yenə deyir: “Bəlkə, yaxşısı budu”. Bu vaxtlar müharibə başlayır. Səfərbərlik olur. Gedənlər hamısı qırırlır. Kişinin oğlunu isə məlum səbəbdən aparmırlar. Bu rəvayət də yuxarıda keçən ayədəki məntiqin ifadəsidir.

Təsəvvüf əhli hesab edir ki, insan Allahdan gələn hər şeyi sevgi ilə qəbul etməlidir. Cəlaləddin Ruminin məşhur bir sözü var: “Qəhrin də lütfün kimi xoşdur”. Təbii ki, baş verən, belə deyək, bəlaları lütf kimi qəbul eləmək çox az adama müyəssər olur. Bu, çox çətindir. Amma təsəvvüf əhli deyir ki, “Qəhrin də lütfün kimi xoşdur” deyimi avamlar üçündür. Ariflər yaxşı bilir, Onun qəhri yoxdu ki, O, başdan-başa lütfdür...