İnanma ilahi qüdrət tərəfindən yaradılışın bir təzahür forması kimi insana məxsus olan bir xüsusiyyətdir. İslamın dini terminalogiyasında iman adlandırılan inanma hadisəsinin ümumi mənası təsdiq etmək və doğru olduğuna ürəkdən inanmaq deməkdir. Bir termin kimi isə göstərilən sözün lüğəvi mənası peyğəmbərin Allahdan aldığı və insanlara bildirdiyi hər şeyə qəti şəkildə inanmaq, onların doğruluğunu qəbul edib mənimsəmək deməkdir. İnanmanın cəmiyyət tərəfindən başa düşülməsi üçün onun dillə də ifadə edilməsi lazımdır. Dini inancı, yəni imanı olan şəxsə mömin deyilir. İnanmayan və ya dini inkar edənə isə münkir və ya ateist deyilir.

İnkardan başqa, inanca zidd olan anlayışların başında Allaha şərik qoşmaq gəlir. Bu, Allaha inanmaqla birlikdə, Onun gücünə bərabər olan başqa ilahiləri də qəbul etmək deməkdir. Belə bir inanca malik olanlara müşrik (bütpərəst) deyilir. Allaha şərik qoşmaq aşağıdakı vəziyyətlərdə ortaya çıxır: bütləri, göy cisimlərini, od və s. kimi təbiət ünsürlərini ilahiləşdirmək, sərvət, şəhvət kimi nəfsani hisslərə düşkün olmaq və ya bəzi fərdlərə sitayiş etmək və s. Bundan başqa, üzdə özünü inanan kimi göstərib, əslində ürəkdən inanmayanlara münafiq (ikiüzlü) adı verilir.

İnanma əsas etibarı ilə ümumi və xüsusi bir şəkildə gerçəkləşir. Belə bir ayrılma əqaiddə icmalən və təfsilən iman kimi göstərilir. İcmalən inanma şəkli hamısına birlikdə və əvvəlcədən olan bir inanışdır. Şəhadət kəlməsini ürəkdən qəbul edərək dilinə gətirən şəxs bu inanc dairəsinə girmiş və islamın bütün əsaslarını qəbul etdiyini bilvasitə vurğulamış olur. Təfsilən inanma şəkli isə tək-tək, detallı olaraq və bütün incəlikləri ilə dinə inanmaq deməkdir. Başqa bir sözlə, dindən olduğu qəti olaraq məlum olan bütün əmr, yasaq, halal və haramları bilərək bunların hər birinə inanmaq təfsilən inancdır.

İnanma mahiyyətinə görə iki şəkildə - təqlid etməklə və təhqiqatla ortaya çıxır. Təqlidən ortaya çıxan inanc insanın bir başqasına – ailəyə və ya ətrafdakılara tabe olaraq nəyə inandığını öyrənmədən və dərindən başa düşmədən müəyyənləşən bir inancdır. Təhqiqat yolu ilə olan isə fərdin şüurlu bir anlayışla, dəlillərə əsaslanaraq və ürəkdən, öz iradəsi ilə müəyyənləşən inanmadır. İnanma hadisəsi dini bir məna daşıdığı və hər şeydən əvvəl fərdin özünə məxsus olduğu üçün, sadəcə, cəmiyyətə uyğunlaşaraq, gözübağlı təqlid etməklə və ya ata-ananın arzusuna görə tam olaraq meydana gəlməz. Tam və həqiqi bir inanc inanılan şeyi başa düşmək, onu ruhuna hopdurmaq, mənliyinin və şəxsiyyətinin bir hissəsi halına gətirmək deməkdir.

Düşünən insanları inanmağa sövq edən, uca bir Yaradanın varlığını qəbul etməyə məcbur edən bir çox dəlil və işarə var. Əvvələn, dünya, kainat və təbiətin var olması, bunların nizam içində varlıqlarını davam etdirməsi bunların hərəkətlərinin sahibsiz və nəzarətsiz olmadığını göstərir. Bundan başqa, insanın öz varlığı, vücudundakı müvazinət, təxəyyül, ağıl və hafizəsi ilə bərabər duyduğu həzz, məhəbbəti və kədəri ilə dəruni xüsusiyyətlərə malik olan daxili aləmi də onun sonsuz hikmət və qüdrət sahibi olan bir varlıq tərəfindən yaradılmasından xəbər verir.

İnanma bir ehtiyacdır. O, insanda aydınlıq, hüzur və məhəbbət doğurur. İnkar isə qaranlıq, sıxıntı və düşmənçiliyə aparır. Məsələn, inanan bir adam üçün ölüm yeni bir həyatın başlanğıcı, inkarçı bir ateist üçün isə yoxluğa və heçliyə gedən bir gedişdir. Başqa sözlə, inancda bir ümid, optimizm və təminat, imansızlıqda isə ümidsizlik, pessimizm və iztirab var.

Yaradıcı gücü inkar etmək çətin olduğundan, insanlar Allaha şərik qoşmaq yolu ilə Onun avtoritetini bölüşdürməyə meyl edirlər. Bu səbəbdən Quranda Allahın varlığından çox birliyi, hər cəhətdən tayının və bərabərinin olmaması vurğulanır. Bununla birlikdə, Onun varlığı ilə əlaqədar olan və müxtəlif işarələri bildirən çoxlu ayə də var. Bu mövzudakı bəzi ayələrdə hər şeydən əvvəl insanın yaradılışında (fitrətində) olan Allaha yönəlmə duyğusu üzərində dayanılaraq (Rum 30) təbiəti etibarı ilə pozulmuş insanın inanmağa meylliliyi ön plana çıxarılır. Necə ki, təhlükə anında inanmayanlar daxil hər kəsin Allaha sığınıb Ondan kömək diləməsi (İsra 67, Luqmən 32) bəşəri yaradılışda gizli olan Yaradıcıya sığınma meylinin bir göstəricisidir. Bunun üçündür ki, əsrlər boyu bütün cəmiyyətlər bir inanca sahib olub.

Quranda ən çox gözə çarpan aləmin sonradan yaradılışı və sistematik işləməsi dairəsində insanı inanca istiqamətləndirmə metodudur. Bu kontekstdə ən açıq sübut yaradıcısız əmələ gəlməsi və ya insan tərəfindən yaradılması mümkünsüz olan kainat (Tur 35-36) və onun içindəki varlıq növlərinin Allahın varlığının dəlili kimi göstərilməsidir (Nəhl 3-18; Rum 20-27;Vaqia 57-74 ). «Afaq» və «ənfus» şəklində ifadə edilən (Fussılət 53) xarici və daxili aləmin varlıqları arasında nizam və gözəlliklə əlaqədar olan nümunələr Quranda uca bir Yaradıcının varlığını sübut edən əlamətlər kimi göstərilir. Planlı bir ölçü ilə yaradıldığı bildirilən hər bir varlıq (Rad 8; Qamər 49) özü haqqında məlumat vermək üçün deyil, nəyə işarə etdyini vurğulamaq məqsədi ilə ələ alınıb. Allahın varlığı kainatı izah edə bilməyin əvəzolunmaz bir şərti kimi göstərilib. Necə ki, bir ayədə göy və yer durarkən Allah haqqında hələ də bəzilərinin şübhə etməsi anlaşılmaz və qəribə bir vəziyyət kimi səciyyələndirilir (İbrahim 10).

Bundan başqa Quranda ağılla Allaha inanma cəhdi haqda nümunələr var. Məsələn, İbrahim peyğəmbər növbə ilə ay, ulduz və günəşin tanrılıq xüsusiyyətlərinin olmamasını düşünür və bunları yaradan bir varlığa iman edilməsi nəticəsinə gəlir (Ənam 75-79). İman konkret davaranışlarla güc qazanır və canlanır. Sadəcə, qəlbə və vicdana sıxışdırılan və heç bir praktik nəticəsi olmayan bir inanc qapalı qalar, davamlılığı çətinləşər, bir sözlə, təhlükələrə məruz qalar. İslam alimləri davranışda, gündəlik həyatda və könüllü seçimlərdə əks olunmayan bir inancı qol və ayaqları olmayan bədənə və ya kök və budaqları olmayan ağac kötüyünə bənzədirlər. Ona görə Quranda inanma və saleh əməl çox vaxt qoşa işlədilir.