Xəzər Universitetinin ”Dünya” məktəbində görüş

Din və Demokratiya Mərkəzi 2011-ci il aprelin 25-də Xəzər Universitetinin “Dünya” məktəbində “Ekologiya və mənəviyyat” mövzusunda tədbir keçirdi.
Layihənin rəhbəri, Din və Demokratiya Mərkəzinin sədri Nəriman Qasımoğlu “Ekologiya və milli-mənəvi dəyərlərimiz” mövzusunda məruzə etdi. Məruzəçi təbiətə sevgi ilə yanaşmağın teoloji aspektlərindən söz açaraq Allahın dünyada yaratdığı ilahi sahmanı qorumağın Yer üzünün xəlifəsi olaraq insanın borcu olduğunu bildirdi. Onun sözlərinə görə, Allahın təbiətə vurduğu rəngləri, qoyduğu ahəngi, yaratdığı tarazlığı pozmaq cəhdləri Ona qarşı asilikdir.

N.Qasımoğlu ekoloji problemlərlə bağlı mülahizələri Qurani-Kərimdən konkret ayələrlə əsaslandırdı. Daha sonra bədii ədəbiyyatımız və ekologiya məsələsinə toxunan məruzəçi bildirdi ki, Azərbaycan incəsənətində təbiətə sevgi ilə yanaşmağın, onu qorumağın zəruriliyi haqda çoxlu nümunələrə rast gəlmək olar. Xalçalarımız, digər tətbiqi sənət nümunələri, miniatürlər, atalar sözləri və məsəllər, dastanlar və nağıllarda, yazılı ədəbiyyatımızda insanları istər cansız təbiətə, istərsə də bitkilər və heyvanlar aləminə qayğı ilə yanaşmağa çağıran çoxlu örnəklər var. Məruzəçi iştirakçıların diqqətini belə örnəklərə cəlb edərək ekologiyaya münasibətin bir mənəviyyat məsələsi olduğunu vurğuladı.
Daha sonra Azərbaycan Yaşıllar Hərəkatının rəhbəri Fəridə Hüseynova “Aktual ekoloji problemlər və qarşıda duran vəzifələrimiz” mövzusunda çıxış edərək mövcud ekoloji problemlər, onların həlli yolları ilə bağlı hər bir vətəndaşın, o cümlədən gənc nəslin üzərinə düşən vəzifələrindən danışdı. Tədbirin sonunda şagirdləri maraqlandıran suallar cavablandırıldı.

Akademik Zərifə Əliyeva adına orta məktəbdə görüş

Din və Demokratiya Mərkəzi 2011-ci il aprelin 30-da akademik Zərifə Əliyeva adına orta ümumtəhsil məktəbində “Ekologiya və mənəviyyat” mövzusunda tədbir keçirdi. Layihənin rəhbəri, Din və Demokratiya Mərkəzinin sədri Nəriman Qasımoğlu “Ekologiya və milli-mənəvi dəyərlərimiz” mövzusunda məruzə etdi. Məruzəçi bildirdi ki, təbiətin bütün gözəllik çalarları - meşəliklər, çəmənliklər, qarlı zirvələr, şırıltılı çaylar, göy ümmanlar, əsrarəngiz heyvanat və bitki aləmi, ulduzlar, göy qübbəsi və s.-nin üzərində Tanrı imzası, Tanrı rəngi var. Ona görə təbiətə sevgi və qayğı ilə yanaşmaq insanlıq vəzifəsidir. N.Qasımoğlu öz fikirlərini Quran ayələri ilə əsaslandırdı: “Kim Tanrıdan daha gözəl rəng vura? Və biz Ona qulluq qılan kimsələrik.” (əl-Bəqərə - “İnək”, 138). “Çayları, gölləri qurutmaqla, dənizlərə çirkab axıtmaqla, meşələri qırmaqla Tanrı tövsiyəsinə etinasızlıq göstərən insan ilk növbədə özünün və gələcək nəsillərinin taleyinə balta çalır. Bitki və heyvanat aləminə qarşı xüsusən son zamanlar törədilən təcavüzlər insana baha oturub, onun fiziki mövcudluğu və mənəviyyatına çəkilməz bir ağırlıq çökdürüb” deyə ilahiyyatçı bildirdi. Bundan əlavə, N. Qasımoğlu Azərbaycan ədəbiyyatından örnəklər gətirərək ekologiyaya münasibətin bir mənəviyyat məsələsi olduğunu vurğuladı.

Daha sonra Azərbaycan Yaşıllar Hərəkatının rəhbəri Fəridə Hüseynova “Aktual ekoloji problemlər və qarşıda duran vəzifələrimiz” mövzusunda çıxış edərək diqqəti Bakı və Abşerondakı ekoloji vəziyyətə cəlb edib, ekologiya sahəsində gənc nəslin üzərinə düşən vəzifələrdən danışdı. Sonra şagird və müəllimləri maraqlandıran suallar cavablandırıldı. Tədbirin sonunda çıxış edən məktəbin direktoru Məhəbbət Vəliyeva tədbirin yaratdığı xoş təəssürat üçün təşəkkürünü bildirdi və belə görüşlərin yenə keçirilməsini təklif etdi.

189 saylı orta ümumtəhsil məktəbində görüş

Din və Demokratiya Mərkəzi 2011-ci il mayın 6-da 189 saylı orta ümumtəhsil məktəbində “Ekologiya və mənəviyyat” mövzusunda tədbir keçirdi. Layihənin rəhbəri, Din və Demokratiya Mərkəzinin sədri Nəriman Qasımoğlu “Ekologiya və milli-mənəvi dəyərlərimiz” mövzusunda məruzə etdi. Məruzəçi bildirdi ki, dinimizə görə, yaranmışların gözlə görülməyən ən kiçiyindən gözlə görülməyən ən nəhənginədək kainatda, varlıqlar aləmində hər şey Allaha səcdə edir: “Onların hər birinin üzərində Tanrı imzası var. Rəbbimiz insana tövsiyə edir ki, Onun yaratdığı gözəlliyə, ahəngdarlığa, tarazlığa diqqətlə yanaşaq. Bu ahəngi pozmaq Yer üzünün xəlifəsi seçilən insana yaraşan bir davranış deyil” deyə o bildirdi. O, fikirlərini konkret Quran ayələri ilə əsaslandırdı.

Bundan əlavə, N.Qasımoğlu Azərbaycan ədəbiyyatından nümunələr gətirərək ekologiyaya münasibətin bir mənəviyyat məsələsi olduğunu vurğuladı. Onun fikrincə, istər şifahi, istər yazılı ədəbiyyatımızda insanları cansız təbitətə, bitkilər və heyvanlara sevgi və qayğı ilə yanaşmağa təşviq edilən çoxlu örnəklər var. “İnsan təbiətin bir parçasıdır. Təbiət öz sərvətləri ilə bizi bəsləyir, yaşadır, insanın fiziki və mənəvi qüvvələrini inkişaf etdirir, bizə həyat verir. Amma ədəbiyyatımızda təbiət vəsf edilərkən diqqət onun maddi ehtiyaclarımızı ödəməsinə yox, məhz gözəlliyinə, estetik həzz mənbəyi olmasına çəkilir”, deyə o vurğuladı. Sonra N.Qasımoğlu “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarından, Nizami və Füzulidən, müasir ədəbiyyatımızdan nümunələrlə fikrini əsaslandırdı: “Nizami Gəncəviyə görə, təbiətdə heç bir artıq üzv yoxdur, heyvanlar da insanlar kimi cana malikdirlər, onlar yalnız şüur etibarilə bizdən aşağı pillədə dururlar. Ona görə insanlar heyvanları öz nəfslərınin əmrlərinə görə məhv etməməlidirlər”.
Daha sonra Azərbaycan Yaşıllar Hərəkatının rəhbəri Fəridə Hüseynova “Aktual ekoloji problemlər və qarşıda duran vəzifələrimiz” mövzusunda çıxış edərək diqqəti Bakı və Abşerondakı ekoloji vəziyyətə cəlb eddi, ekologiya sahəsində gənc nəslin üzərinə düşən vəzifələrdən danışdı. Sonra şagird və müəllimləri maraqlandıran suallar cavablandırıldı.

190 saylı orta ümumtəhsil məktəbində görüş

Din və Demokratiya Mərkəzi 2011-ci il mayın 14-də 190 saylı orta ümumtəhsil məktəbində “Ekologiya və mənəviyyat” mövzusunda tədbir keçirdi. Layihənin rəhbəri, Din və Demokratiya Mərkəzinin sədri Nəriman Qasımoğlu “Ekologiya və milli-mənəvi dəyərlərimiz” mövzusunda məruzə etdi. Məruzəçi təbiətə sevgi ilə yanaşmağın teoloji aspektlərindən söz açaraq bildirdi ki, bütün maddi və ruhani varlıqların qlobal mənada tabe olduqları sistemin yaradıcısı Ali Şüur, Ali Güc, Ali Qüdrət, yəni Tanrıdır. Mikrodan makroya bütün varlıqlar, insanların isə müəyyən qismi Ona səcdə etməkdədir. “Təbiət öz sərvətləri ilə bizi bəsləyir, yaşadır, fiziki və mənəvi qüvvələrini inkişaf etdirir, eyni zamanda Tanrının dərki yollarında insana bələdçilik edir. Mükəlləf bir varlıq olan insanın dini vəzifələrindən biri də təbiətə, dünyadakı gözəllikləriə biganə qalmamaq, onları qorumaqdır”, deyə ilahiyyatçı vurğuladı.
Bədii ədəbiyyatımız və ekologiya məsələsinə toxunan məruzəçi Vasif Sadıqlı bildirdi ki, Azərbaycan incəsənətində insanları istər cansız təbiətə, istərsə də bitkilər və heyvanlar aləminə qayğı ilə yanaşmağa çağıran çoxlu örnəklər var. Məruzəçi iştirakçıların diqqətini belə örnəklərə cəlb edərək ekologiyaya münasibətin bir mənəviyyat məsələsi olduğunu vurğuladı.

Daha sonra Azərbaycan Yaşıllar Hərəkatının rəhbəri Fəridə Hüseynova “Aktual ekoloji problemlər və qarşıda duran vəzifələrimiz” mövzusunda çıxış edərək diqqəti Bakı və Abşerondakı ekoloji vəziyyətə cəlb etdi: “Ölkə əhalisinin təqribən 40%-i və sənaye potensialnın 70%-i Abşeron yarımadasında cəmləşdiyindən respublikada həlli vacib olan ekoloji problemlərin əksər hissəsi bu ərazidədir. Ümumi sahəsi 222 min hektar olan Abşeron yarımadasının yararsız torpaqlarının ümumi sahəsi 33,3 min ha, o cümlədən neftlə çirklənmiş torpaqların sahəsi 10 min ha təşkil edir”. Məruzəçi ekologiya sahəsində gənc nəslin üzərinə düşən vəzifələrdən danışdı. Sonra şagird və müəllimləri maraqlandıran suallar cavablandırıldı.

Şüvəlan Cümə məscidi dini icmasının üzvləri ilə görüş

Din və Demokratiya Mərkəzi 2011-ci il mayın 21-də Şüvəlan Cümə məscidinin dini icmasının üzvləri ilə “Ekologiya və mənəviyyat” mövzusunda tədbir keçirdi.
Layihənin rəhbəri, Din və Demokratiya Mərkəzinin sədri Nəriman Qasımoğlu öncə dindarların diqqətini ətraf mühitlə davranışa dair Quran etikasına cəlb edərək ayələr işığında ətraf mühitə müqəddəs Kitabımızın təlqin etdiyi münasibətdən danışdı. Çağdaş islam ilahiyyatçıları tərəfindən təbiətin, bütün varlıqlar aləminin yazılmamış Quran kimi vəsfləndirdiyinə diqqət çəkən məruzəçi qeyd etdi ki, təbiət öz varlığı etibarilə uca Yaradana səcdə halında olduğundan (“Məgər görməzmi oldun, Ona səcdə eyləyir göylərdə kim varsa, yerdə kim varsa, günəş də, ay da, ulduzlar da, dağlar da, ağaclar da, heyvanlar da, insanların bir çoxu da eləcə...” - Hacc surəsi, 18) insanların da ona münasibətində bu müqəddəslik halı adekvat olaraq nəzərə alınmalıdır.

Qurumun sədr müavini Vasif Sadıqlı bədii ədəbiyyatımız və ekologiya məsələsindən danışdı. “Bədii ədəbiyyatımız bizə yüksək estetik şüur sahibi olmaqda kömək edir. Biz onun köməyi ilə təbiətin gözəlliyini, bu gözəlliyin səltənətini, cəlalını və ehtişamını daha yaxşı dərk edirik. Bu isə ona qayğı ilə yanaşmağı bir vəzifə kimi qarşımıza qoyur”. V.Sadiqli ədəbiyyatımızda canlı və cansız təbiətin struktur vahidlərinin şəxsləndirilməsinin ekoloji nəticələrindən danışaraq öz fikirlərini “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanları, Nizami, Füzuli və müasir ədəbiyyatımızdan gətirdiyi sitatlarla əsaslandırdı.
Daha sonra Azərbaycan Yaşıllar Hərəkatının rəhbəri Fəridə Hüseynova “Aktual ekoloji problemlər və qarşıda duran vəzifələrimiz” mövzusunda çıxış etdi. Bildirdi ki, Bakının əsas ekoloji problemlərdən biri atmosfer havasının çirklənməsidir. Son illər əsasən köhnə avtomobillərin sayının artması, poliqonlarda tullantıların yandırılması ətraf mühit və insanların sağlamlığı üçün ciddi təhlükə yaradır. Məruzəçi ekologiya sahəsində vətəndaşların üzərinə düşən vəzifələrdən danışdı. Sonra mövzu ilə əlaqədar çıxış edən axund Şinasi Məmmədyarov tədbirin əhəmiyyətindən danışaraq xüsusi olaraq vurğulayıb ki, dini dəyərlərin ekoloji müstəvidə nəzərdən keçirilməsi dinimizin mahiyyətinə uyğun təbliğinə və bu istiqamətdə zəruri maarifləndirmə işinə də yaxşı töhfə verə bilər. Sonda icma üzvlərini maraqlandıran suallar cavablandırıldı.

Bəhai dini icmasının üzvləri ilə görüş

Din və Demokratiya Mərkəzi 2011-ci il mayın 28-də Bəhai dini icmasının üzvləri ilə “Ekologiya və mənəviyyat” mövzusunda tədbir keçirdi.
Bəhai icması Milli Şurasının üzvü Rövşən Abbasov tədbiri giriş sözü ilə açdı. Layihənin rəhbəri, Din və Demokratiya Mərkəzinin sədri Nəriman Qasımoğlu “Ekologiya və milli-mənəvi dəyərlərimiz” mövzusunda çıxış etdi. “Təbiət öz sərvətləri ilə bizi bəsləyir, yaşadır, fiziki və mənəvi qüvvələrini inkişaf etdirir, eyni zamanda Tanrının dərki yollarında insana bələdçilik edir. Mükəlləf bir varlıq olan insanın dini vəzifələrindən biri də Allahın dünyada yaratdığı ilahi sahmanı qorumaq, dünyadakı gözəllikləriə biganə qalmamaqdır”, deyə ilahiyyatçı vurğuladı. N.Qasımoğlu ekoloji problemlərlə bağlı mülahizələri Qurani-Kərimdən konkret ayələrlə əsaslandırdı. Məruzəçi bildirdi ki, dinimizə görə, yaranmışların gözlə görülməyən ən kiçiyindən gözlə görülməyən ən nəhənginədək kainatda, varlıqlar aləmində hər şey Allaha səcdə edir: “Onların hər birinin üzərində Tanrı imzası var. Rəbbimiz insana tövsiyə edir ki, Onun yaratdığı gözəlliyə, ahəngdarlığa, tarazlığa diqqətlə yanaşaq. Daha sonra sonra çıxış edən DDM sədrinin müavini Vasif Sadıqlı bildirdi ki, Azərbaycan incəsənətində təbiətə sevgi ilə yanaşmağın, onu qorumağın zəruriliyi haqda çoxlu nümunələrə rast gəlmək olar. “Bədii ədəbiyyatımız bizə təbiətin gözəlliyini, səltənətini, cəlalını və ehtişamını daha yaxşı dərk etməkdə kömək edir. Bir çox bədii əsərlərdə insanlardakı qorxu və mərhəmət hisslərinin canlı təbiətin qorunması üçün səfərbər edildiyinin şahidi oluruq. Ədəbiyyatımızdakı müsbət personajlar bir qayda olaraq təbiəti sevgi ilə yanaşır, onu cahil insanların şərindən qorumaq çün mübarizə aparır”. V.Sadıqlı fikirlərini “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanları, Nizami, Füzuli və müasir ədəbiyyatımızdan gətirdiyi sitatlarla əsaslandırdı.

Daha sonra Azərbaycan Yaşıllar Hərəkatının rəhbəri Fəridə Hüseynova “Aktual ekoloji problemlər və qarşıda duran vəzifələrimiz” mövzusunda çıxış edərək diqqəti Bakı və Abşerondakı ekoloji vəziyyətə cəlb etdi. O, mövcud ekoloji problemlər, onların həlli yolları ilə bağlı hər bir vətəndaşın üzərinə düşən vəzifələrindən danışdı. Mövzu ilə bağlı Sumqayıt Ekoloji Reabilitasiya Mərkəzinin direktoru Arif İslamzadə və icmanın üzvü Səlahəddin Əyyubov çıxış etdi. Tədbirin sonunda iştirakçıları maraqlandıran suallar cavablandırıldı.

“Əli ayağı” piri məscidində görüş

Din və Demokratiya Mərkəzi Buzovna qəsəbəsində yerləşən “Əli ayağı” piri məscidində yerli dindarlarla “Ekologiya və mənəviyyat” mövzusunda görüş keçirdi. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyələşdirdiyi “Əhalinin ekoloji şüuru və tərbiyəsinə mənəvi dəyərlərin təsiri mexanizmlərinin yaradılması” layihəsi çərçivəsində təşkil olunan bu tədbir beynəlxalq ekologiya gününə təsadüf edirdi.

Tədbiri Din və Demokratiya Mərkəzinin sədri Nəriman Qasımoğlu açdı. İslam dinində ətraf mühitlə davranış etikasına dair fikirlərini açıqlayan ilahiyyatçı-alim Quran-i Kərim-dən sitatlar gətirərək təbiətə sayğılı münasibətin müsəlmanlar üçün vacib bir din borcu olduğu qənaətini iştirakçılarla paylaşdı. Məruzəçi qeyd etdi ki, təbiət öz varlığı etibarilə uca Yaradana səcdə halında olduğundan (“Məgər görməzmi oldun, Ona səcdə eyləyir göylərdə kim varsa, yerdə kim varsa, günəş də, ay da, ulduzlar da, dağlar da, ağaclar da, heyvanlar da, insanların bir çoxu da eləcə...” - Hacc surəsi, 18) insanların da ona münasibətində bu müqəddəslik halı adekvat olaraq nəzərə alınmalıdır. N.Qasımoğlu iştirakçıların diqqətini həm də ona çəkdi ki, insanların istifadəsində olan torpaq, su, hava, od, meşə, çay, dəniz və s. Hamının ümumi sərvəti hesab olunsa da, bunların üzərində şəriksiz mülkiyyət hüququu, Quran məntiqinə görə, Tanrıya məxsusdur: “Onundur göylərdə nə varsa, yerdə varsa” (Həcc surəsi, 64). Və Tanrı mülkiyyətində istifadənin bəlli etik-əxlaqi mündəricəsi təbiətə sayğı ilə yanaşmanı özəl bir zərurət kimi təsdiq edir. Sonra Din və Demokratiya Mərkəzinin sədr müavini Vasif Sadıqlı Azərbaycan mədəniyyəti, ədəbiyyatında ekoloji məsələlərin qoyuluşu barədə çıxış etdi. O, bildirdi ki, xalçalarımız, digər tətbiqi sənət nümunələri, miniatürlər, atalar sözləri və məsəllər, dastanlar və nağıllarda, yazılı ədəbiyyatımızda insanları istər cansız təbiətə, istərsə də bitkilər və heyvanlar aləminə qayğı ilə yanaşmağa çağıran çoxlu örnəklər var. Atalar sözünə görə, “Yaş kəsən, daş kəsən, baş kəsən çox yaşamaz” (yaş ağac və kolların kəsilməsi nəzərdə tutulur). “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarında ”Kölgəlicə qaba ağacın kəsilməsin, qamən axan görklü suyun bulanmasın” qəbilindən olan Qorqud alqışları da əcdadlarımızın ekoloji davranış etikasını müəyyənləşdirən nümunələrdən biridir. Daha sonra Yaşıllar Hərəkatının rəhbəri Fəridə Hüseynova ətraf mühitin, təbiətin zədələnməsilə bağlı qlobal ekoloji böhrandan danıçaraq bildirdi ki, bu böhran özünün ən müxtəlif təzahürlərinə görə, sənaye tullantılarının doğurduğu çirklənmə, təbii ehtiyatların uyğun mütəxəssislər tərəfindən məqbul görülməyən ölçülərdə istismarı, sürətli əhali artımı və s. proseslərin nəticəsi olaraq cərəyan etməkdədir. İnsanın vacib həyati ehtiyaclarını ödəyən su və torpaq ehtiyatları, eləcə də atmosfer təmizliyi sənaye hücumları qarşısında təhdid olunan bir duruma düşməkdədir ki, bu da planetimizin qayğısını çəkən alimləri, şəxsiyyətləri, ətraf mühitin müdafiəsilə məşğul olan fəal vətəndaşları təbii olaraq narahat etməkdədir. Tədbirin sonunda iştirakçı dindarlar mövzu ilə əlaqədar fəal müzakirə apardılar.

“Soltan Əli” məscidində görüş

Din və Demokratiya Mərkəzi Bakı şəhəri “Soltan Əli” məscidində “Ekologiya və mənəviyyat” mövzusunda tədbir keçirdi.
Mərkəzin sədri Nəriman Qasımoğlu məscidə toplaşan dindarlar qarşısında “Quran ayələri və təbiətlə davranış etikası” mövzusunda məruzə etdi. Məruzəçi öz çıxışına müqəddəs Kitabımızda təbii varlıqlara verilən Tanrı andları ilə başladı. “Ət-tin” (“Əncir”) surəsindən “And olsun əncirə, zeytuna, and olsun Sinay dağına..., ən gözəl bir biçimdə yaratdıq insanı” ayəsini sitat gətirərək qeyd etdi ki, Rəbbimiz xitab etdiyi insanı onu gözəl bir şəkildə yaratdığına inandırmaq üçün bitkilərə, təbiətdəkilərə and verməklə həm də and içdiklərinin bir növ müqəddəsliyini də təlqin etmiş olur. Bu həqiqəti dərk edən dindar insan təbiətə sevgi ilə yanaşmağa borcludur. N.Qasımoğlu uca Yaradanın təbiətə vurduğu rəngləri, qoyduğu ahəngi, yaratdığı tarazlığı pozmaq cəhdlərini Ona qarşı asilik kimi dəyərləndirərək inananların diqqətini Qurandakı digər ayələrə də yönəltdi.

Sonra mərkəzin sədr müavini Vasif Sadıqlı çıxış etdi. O, Azərbaycanlıların milli düçüncə qaynaqlarında ekoloji dəyərlərə verilən önəmdən danışdı. V.Sadiqli bədii ədəbiyyatımız və ekologiya məsələsinə toxunaraq dindarların diqqətini Azərbaycan ədəbiyyatında təbiətə sevgi ilə yanaşmağın, onu qorumağın zəruriliyi haqqında nümunələrə cəlb etdi. Dindarlar qarşısında çıxış edənlərdən biri də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası İnsan haqları İnstitunun şöbə müdiri Ə.Qurbanov oldu. O, tədbirin əhəmiyyətini qeyd edərək əhalinin ekoloji şüurunun formalaşmasında dini-mənəvi dəyərlərə müraciətin, bu dəyərlərin təbliğinin vacib rolundan danışdı. Tədbirin rəsmi hissəsi başa çatandan sonra dindarlarla məsciddə mövzu ətrafında fikir mübadiləsi aparıldı.

“Ekologiya və mənəviyyat” adlı konfrans

İyulun 2-də layihə çərçivəsində “Ekologiya və mənəviyyat” adlı konfrans keçirildi.

Mərkəzin sədri Nəriman Qasımoğlu Quran-i Kərim-dən sitatlar gətirərək təbiətə sayğılı münasibətin müsəlmanlar üçün vacib bir din borcu olduğu qənaətini iştirakçılarla paylaşdı. Məruzəçi qeyd etdi ki, təbiət öz varlığı etibarilə uca Yaradana səcdə halında olduğundan (“Məgər görməzmi oldun, Ona səcdə eyləyir göylərdə kim varsa, yerdə kim varsa, günəş də, ay da, ulduzlar da, dağlar da, ağaclar da, heyvanlar da, insanların bir çoxu da eləcə...” - Hacc surəsi, 18) insanların da ona münasibətində bu müqəddəslik halı adekvat olaraq nəzərə alınmalıdır. N.Qasımoğlu iştirakçıların diqqətini həm də ona çəkdi ki, insanların istifadəsində olan torpaq, su, hava, od, meşə, çay, dəniz və s. Hamının ümumi sərvəti hesab olunsa da, bunların üzərində şəriksiz mülkiyyət hüququu, Quran məntiqinə görə, Tanrıya məxsusdur: “Onundur göylərdə nə varsa, yerdə varsa” (Həcc surəsi, 64). Və Tanrı mülkiyyətində istifadənin bəlli etik-əxlaqi mündəricəsi təbiətə sayğı ilə yanaşmanı özəl bir zərurət kimi təsdiq edir. Sonra Din və Demokratiya Mərkəzinin sədr müavini Vasif Sadıqlı Azərbaycan mədəniyyəti, ədəbiyyatında ekoloji məsələlərin qoyuluşu, Yaşıllar Hərəkatının rəhbəri Fəridə Hüseynova ətraf mühitin, təbiətin zədələnməsilə bağlı qlobal ekoloji böhran barədə danışıdı. Tədbirdə Qafqaz Müsəlmanları Ali Ruhani İdarəsinin təmsilçisi Hacı Fuad Nurullah, Rus Pravoslav Kilsəsinin nümayəndəsi Dionisiy Sveçnikov, Bakı Bəhai dini icmasından Azər Cəfərov, Alban-udi xristian icmasının rəhbəri Robert Mobili, Gürcü Yəhudiləri icmasının rəhbəri Moisey Bekker, professor Niyazi Mehdi çıxış edərək ətraf mühitə sayğılı münasibətə müxtəlif dinlərin verdiyi əhəmiyyəti vurğuladılar. Konfrans digər iştirakçıların da müdaxilələri ilə fəal müzakirə apardı və sonda qətnamə qəbul etdi. Qətnamədə xüsusi olaraq din xadimlərinin moizələrində, xütbələrində ekoloji məsələlərlə bağlı dinlərin münasibətini aşkarlayan mətləblərə yer vermələri, inanclı insanların ekoloji fəaliyyətlərə cəlb edilməsi zərurəti qeyd olunur. Müzakirə iştirakçıları belə bir fikri yekdilliklə dəstəklədilər ki, dini icmalarla ekoloji təmayüllü qurumların alyansı yaransın və bu alyans ölkəmizdə ekoloji məsələləri mənəvi dəyərlər müstəvisində təbliğinə, eləcə də ətraf mühitin qorunmasına yaxşı töhfə verə bilər.