İnsanların bir sıra ortaq dəyərləri, ortaq və ya bənzər ənənələri də var. Bunlardan biri də qurbandır. Tarix boyu qurbanın təqdim etmə, kəsmə, yandırma, suda bîğma və s. kimi növləri olub. İnsanlar Yaradıcıya, qarşısında özlərini aciz saydıqları fövqəltəbii güclərə, şər ruhlara qurban veriblər. Bunlardan biri də insanın qurban edilməsidir. Müasir əxlaq və mədəniyyətlərə zidd olan insan qurbanının çox geniş coğrafiyada olması diqqəti cəlb edir.

Doğma övladın, yaxın adamın, kimsəsizlərin, yadellilərin, qulların, hərbi əsirlərin qurban edilməsi və s. şəklində olan bu qurbanlar çox yayğın olub. Ümumiyyətlə, əski zamanlarda qurbanda məqsəd olaraq ilahi güclərdən bir əvəz almaq düşüncəsi öndə gedib. Qurbanın Allahın qəzəbini sovuşduracağına, şeytan və cinin zərərini aradan qaldıracağına, təbii fəlakətlərdən, müharibədən, xəstəliklərdən qoruyacağına inanılırdı. Bir sözlə qurban gözəl həyatın qarantiyası kimi düşünülüb. Qədim Misirdə isə su bol olsun deyə gənc qıza gəlin paltarı geyindirib onu Nilə atarmışlar.

«EPİDEMİYADAN MÜDAFİƏ»

Etdikləri hərəkətləri müqabilində alacaqları cəzadan təşvişə düşdüklərindən, ehtimal olan bəlaları dəf etmək, xəstəliklərdən qorunma, fövqəlgüclərin razılığına nail olma düşüncəsiylə bəşər tarixində çox tükürpədici cinayətlər olub. «Cinayətkar Rusiya» adlı kitabda verilən məlumata görə, 1855-ci ildə vəba xəstəliyi zamanı Novoqrud uyezdinin kəndliləri «epidemiyanı dəf etmək üçün» (qeyd edək ki, xristianlıqda xəstəliklərin ilahi cəza olması inancı var, təsadüfi deyil ki, birinci minilliyin əvvəllərində xristianlıq təzəcə dövlət dini olanda xəstələri müalicəyə icazə verilmrdi) feldşer Kozakeviçin məsləhəti ilə qoca qarı Lusiya Mankovanı əvvəl qəbiristanlığa aparıblar sonra iələyib hazır qəbirə salıb, diri-diri üstünü torpaqlayıblar.

«MƏN BELƏ BUYURMAMIŞDIM»

İnsan qurbanlığı müxtəlif formada – kəsmə, yandırma, dənizə və ya çaya atma, divara hörmə və s. şəkillərdə olub. Yəhudilərin qədimlərdə ilahi qəzəbi aradan qaldırmaq və ya heç olmasa zəiflətmək üçün qəbilə və ya şəhərin ən gözəl qızını çaya atıb qurban etmək adəti olub. Tövratda insan qurban verilməsi pislənilir. «Və Vaal qülləsini tikdilər ki, öz ovladlarını qurban edib yandırsınlar, halbuki Mən onlara belə buyurmamışdım və deməmişdim, ağlıma belə gəlməmişdi...» (Yeremiya 19:5). İnsanların zaman-zaman qurban kəsmək adı ilə tökdükləri qanlar, göstərdikləri vəhşət çox dəhşətlidir. Bunlardan bir qismi əski insanların qurbanın allahın qidası olması düşüncəsindən doğub. Bu zaman qurbanlığın daha çox olması və ya daha əziz olması məqsədə çatmaq üçün daha təsirli olduğu düşüncəsi olub.

«TİCARİ» QURBANLAR

Qədim xalqlarda xüsusən uşaqların qurban kəsilməsi (verilməsi) faktları çox olub. Kiçik yaşlı uşaqların həyatına qəsd etməklə batil inanc sahibləri öz «allah»ları ilə, əslində, ticarət edərdilər. Əvəzində bolluq, müharibədə uğur, fəlakətlərdən qorunma kimi istənclər dururdu. Görünür, zaman-zaman valideynlik duyuğuları üstün gələndə bu ənənə bir qədər dəyişib, sadəcə, istənilən insanı qurbanı kəsməklə işi yola verməyin mümkünlüyünə inanılıb. Məsələn, qədim yunanlar bir vaxtlar əsasən, cinayətkarları və əsirləri qurban kəsərdilər. Bu praktika şimali Avropada da yayğın olub. Vaxtilə bu coğrafiyada həmin ehtiyacı ödəmək üçün qurbanlıq insan ticarəti ilə məşğul olan xidmətlər də formalaşırdı. .

«HİYLƏ»NİN KOMPENSASİYASI

Mənbələr məlumat verir ki, qədim karfagenlilərlə Qədim Roma arasında əvvəlcə Siciliyada, sonra Aralıq dənizinin bütün qərb sahəsində hökmranlıq uğrunda gedən işğalçılıq müharibələrində - bu müharibələr tarixdə Pun müharibələri adlanır – uğursuzluğa düçar olanda karfagenlilər məğlubiyyətlərini «allah»larının qəzəbi ilə motivasiya ediblər. Əvvəllər onlar öz «allahlar»ı Kronosa xalqın seçmə uşaqlarını qurban kəsərmişlər. Sonralar isə bunun üçün qıraqdan uşaq alıb böyüdər və qurban veriblər. Müharibədə uğursuzluğa düçar olanda qənaətə gəliblər ki, ilahları onlardan qisas alır. Onu aldadıblar. Qərara gəlinir ki, bu hiyləni kompensasiya etsinlər. Ən əsilli ailələrdən iki yüz uşaq ayırıblar. O vaxt qurban ayini belə icra olunurdu. Qurbanlığı gətirib Kronosun mis heykəlinin qucağına qoyardılar. Onun əlləri elə düzəldilmişdi ki, ora qoyulan qurbanlıq sürüşüb içində yanar od olan quyuya düşür və yanırdı.

Antik dövrdə insan qurbanının «ilah»ların insan ətindən ləzzət alması düşüncəsi ilə yanaşı, onun qəzəbini azaltmaq üçün vasitə olması, qurbanın itaət göstəricisi olması inancı da vardı. Bir sıra xalqlarda qəbilə başçısı və ya hökmdarın o dünyaya onunla birlikdə yol yoldaşlığı etmək üçün insanların öldürülüb birgə dəfni faktları var. Cənub və qərb slavyanları böyük adamların dəfn edən zaman onunla bərabər at öldürər, bəzənsə kölə və ya ölənin qadını da o dünyaya müşayiətçi olmalı olurdu . Ərəb müəllifi ibn-Fədlanın 10-cu əsrin əvvəllərində bir əsilzadə rusun dəfnində toyuq, it, inək, atla yanaşı onun kənizinin də qurban verilməsi barədə məlumat verir. Başqa orta əsr müəllifləri də ruslarda və slavyanlarda dəfn zamanı kəniz və ya dul arvadın qurban verilməsi barədə məlumatlar var.

MÜHARİBƏDƏ UĞUR

Bəşər tarixinə ötəri nəzər salanda tikinti, bolluq, qəzəbdən qorunma ilə yanaşı, müharibədə qələbə ilə bağlı da insanın qurban verlməsi ayininin yer aldığını öyrənirik. Və bu ənənə lokal xarakter daşımayıb və müxtəlif coğrafiyalarda yayılıb. Məsələn, Amerikadakı hindu tayfalarındanolan irokezlər müharibə allahlarına qurban verir və belə dua oxuyurmuşlar: «Sənin üçün veririk bu qurbanı, ey Arieskey. İstəyirik ki, onun ətindən yeyib doyasan və düşmən üzərində qələbə çalmaqda bizə yardım edəsən». Mayya hökmdarı isə (Meksika) döyüşçüləri vuruşa dəvət edəndə öz bədənində yarıqlar açar və tökülən qanını allahlara qurban etdiyini deyərdi. Onun arvadı da belə edərdi ki, allahlarının lütfünə nail olsunlar. Döyüş qələbə ilə başa çatanda məğlublar işgəncə ayininə məruz qalardı. Axırda ölərdilər. Böyük adamlar qurşaqlarında düyünlü qaytanlar gəzdirərdilər: düyünlərin sayı qurban verilən adamların sayını bildirərdi.

MÖVSÜM QURBANLARI

Asteklərdə olan yaz qurbanları da çox qəribədir. Onlar ali allah saydıqları Tepkatlipokun şərəfinə bir il əvvəldən əsirlərin ən gözəlini seçib ayırardılar. İl ərzində onun şıltağına dözər, hər cür cah-cəlalla təmin edər, ən yaxşı yeməkləri yedirər və ciddi mühafizə edərdilər ki, qaçmasın. Bayrama 20 gün qalmış dörd qəşəng qızı ona arvad kimi verərdilər. Onlar da ilahə kimi şərəfli bilinərdi. Bu müvəqqəti ləzzət əsirə baha başa gələrdi. Bayram günü onu məbədə aparar, arxası üstə, sinəsi yuxarı qurbangaha qoyardılar. Sonra onun qanlı, titrəyən ürəyini çıxarıb günəş allahına qurban deyərdilər.

QADAĞAN OLUNMUŞ SATİ

Dəfnlə bağlı insanın özünü qurban verməsi ayini də məlumdur. Bu ayin, əsasən, ər öləndə arvadın özünü yandırması şəklində icra olunur. Hindistanda təsadüf edilən və sati adlanan bu ayin ölkənin şimalinda bəzi kastalarda hələ də qalıb. Hindlilərin müqəddəs kitabı sayılan Riqvedada sati haqda danışıldığından bu adətin üç min ildən artıq tarixi olduğu düşünülür. Bəllidir ki, hindlilər ölünü yandırırlar ki, ruhu bədəndən tez ayrılsın və çox əziyyət çəkməsin. İngilislər 1829-cu ildə bu ənənəni qadağan etsələr də, mənbələr 1833-cü ildə bir racanın dəfnində onun yeddi arvadı, iki kənizi, dörd qulluqçusu və köləsinin də yandırılması haqda məlumat verir. 1987-ci ildə isə Hindistanda satiyə təhrikə görə cinayət məsuliyyəti müəyyən edilib. Elə icrası üçün də. Əgər özünü yandıran qadın sağ qalarsa, onu da cinayət məsuliyyəti gözləyir. Amma bu, hələ də həmin adətin aradan qalxması ilə nəticələnməyib.

«QURBAN BELƏ GƏLİNİ»

İnsanların bina, divar, qalaların təməlində hörülməsi ilə bağlı roman və german dilli xalqların şifahi ədəbiyyatında nümunələrin sayı-hesabı yoxdur. Kopenhagenin tarixi ilə bağlı əfsanədə kiçik qız uşağnın qurban verildiyi bildirilir. Bütün bu deyilənlər sübut edir ki, bu qədim adət xristianlığın qəbulundan sonra da varlığını sürdürürb. Umumiyyətlə, tikintinin davamlı olması üçün müxtəlif xalqlarda qurban verilməsi adəti olub. Serblərdə bununla bağlı əfsanədə deyilir ki, Skadru qalasını tikən üç qardaş bir problemlə üzləşir. Onların üç yüzə qədər fəhlə cəlb etməklə gündüz tikdiklərini gecələr su pərisi vurub dağıdırmış. Axırda bu qənaətə gəlirlər ki, mütləq insan qurban vermək lazımdır. Qərara alırlar ki, sabah onların hansının arvadı yemək gətirsə, onu qurban versinlər.. Amma bu barədə, təbii ki, arvadlara heçə nə deyilməməlidir. Böyük və ortancıl qardaş əhdi pozub öz arvadlarını xəbərdar edirlər. Xəbərsiz olan kiçik qardaşın arvadı qardaşlara yemək aparır və onu diri-diri divara hörməklə qurban verirlər. Onda qadın xahiş edir ki, bir yaşı tamam olmamış körpəsini əmizdirmək üçün divarda bir oyuq qoysunlar ki, nə qədər sağdır, o oyuqdan körpəsi onu əmsin...

GERTRUDA KİLSƏSİ

Riqa şəhər arxivində tapılmış bir əlyazmasında deyilir: «1455-ci ildə Riqa monastırına Henrix adında şəhərdə saleh əməlləriilə tanınan bir şəxs gəldi. O öz həyatını elə başa vurmaq istəyirdi ki, bu dünyada və axirətdə yaxşılar sırasında olsun. İstəyir ki, onu diri-diri divara hörsünlar. Bu xahişi fransisk monastırına çatdırırlar. Magistrat yazılı şəkildə arxiyepiskopa müraciət edir». Ayrı-ayrı tikililərin tarixi ilə bağlı da çeşidli əfsanələr var. Latviyada bir kilsənin tikintisi ilə bağlı rəvayətdə deyilir ki, tikinti heç cür baş tutmurmuş. Belə ki, gün ərzində nə qədər daş hörürlərsə, gecə sökülürmüş. Başa düşürlər ki, kilsəni insan qurban vermədən tikmək mümkün olmaycaq. Rəvayətda deyilir ki, Gertruda adında bir qız öz istəyini bildirir və onu diri-diri kilsənin künclərindən birində divara hörüblər. Bundan sonra kilsə gecələr sökülməyib və o kilsə indi Gertruda kilsəsi adlanır. Ümumiyyətlə, Avropada tikintiləri araşdırarkən arxeoloqlar özüldə və ya divarda dizi üstə, ayaqüstə, oturmuş vəziyyətdə qurban verilmiş çoxlu insan cəsədi tapıblar.

ÖTƏN ƏSRİN QURBANLARI

Dünyanın heç bir ölkəsində insanın qurbanın kəsilməsini leqal şəkildə icrasına icazə yoxdur. Amma ayrı-ayrı ölkələrdə yenə də belə faktlar var. Afrikada yerləşən Qanadakı bir tayfada qəbilə başçısının dəfnində uşaq qurban kəsilməsi ayini yenə var. 1979-cu ildə bu məqsədlə dörd yaşlı uşaq oğurlanıb, amma polis cinayətin qarşısını ala bilmişdi.
Ayində qurban kəsmək üçün cəhdlərdən birinin qarşısını almaq isə mümkün olmayıb. Liberiyada bu işin işitirakçılardan biri ölkənin daxili işlər naziri imiş. 1989-cu ildə qurban mərasimi ilə bağlı həmin nazir məhkum edilib. Məlum olub ki, həmin ayində qurbanın başını kəsib, ürəyini isə çıxarıblar. İndinin özündə hər il satanistlərin İblisə qurban etmək üçün uşaqları oğurladıqları haqda çoxsaylı məlumatlar var. İntorpola istinadən verilən məlumatlara görə, 1989-cu ildə və 1990-cı ilin ilk aylarında Qərbi Avropa, ABŞ və Kanadada satanist sektalarda yüzdən artıq insan qurban verilib. İslam insan qurbanını qadağan edir. Amma bizdə də bu cinayət olub Özü də yaxın keçmişdə. Dünyada analoqu çox az olan bir vəhşət. Pişəvəri hökuməti qan içində boğulandan sonra İranı şahı Azərbaycana gələndə Ərdəbildə bir soydaşımız şahın ayağı altında öz doğma oğlunu qurban kəsib.