«Bütün insanlara həcci elan et. İstər piyada olsun,
istər minklə, gəlsinlər hüzuruma uzaq yollardan».
(Həcc surəsi 27).

Həcc hicrətin doqquzuncu ilində fərz (mütləq) sayılıb. Hər il müsəlman təqviminin on ikinci – zilhiccə ayında həyata keçirilir. Həcc yetkinlik yaşına çatmış, ağlı başında olan, həcc üçün vəsaiti olan, azad müsəlmanlar üçün fərz buyurulur.

Əbu Hamid əl-Qəzaliyə görə, «Allah Beyti-Ətiqi (Kəbə) ziyarət eləməyi qulu ilə əzab arasında bir qalxan, pərdə etmişdir». Ömürdə bir dəfə həyata keçirilməsi lazım gələn bu ibadət islamın rükun və əsaslarından biridir. «Məni azdırdığına görə mən də onları sapdırmaq üçün Sənin doğru yolunun üstündə oturacam» dedi iblis” (Əraf,16). Bu ayədə sözü keçən yolu bəzi təfsirçilər Məkkə yolu kimi izah edirlər. Yəni şeytan bu yolu strateji bir yol sayıb ziyarəti pozmaq üçün gücünü əsirgəmir.

Ziyarət yeri Səudiyyə Ərəbistanının Hicaz vilayətidir. Müqəddəs «qara daş»ın (həcərül-əsvəd) olduğu Kəbə Məkkədədir. Kəbə tərəfləri altı metr, hündürlüyü isə yeddi metr olan kubşəkilli binadır. Onun üstünə kisvə adlanan örtük salınıb. Damdan təqribən bir metr yarım aşağıda örtük bir metr enində zolaqla haşiyələnib. Haşiyənin üstü boyunca qızılı hərflərlə Quran surələri yazılıb. Səfa və Mərva təpələri, müqəddəs Zəmzəm quyusu, Məkkədə və onun həndəvərində, Məhəmməd peyğəmbərin, Fatimənin, raşidi xəlifələr Əbubəkrin, Ömərin, Osmanın, peyğəmbərimizin həyat yoldaşı Aişənin məzarı, Peyğəmbərimizin məqbərəsi və üç müqəddəs məsciddən biri – Peyğəmbər məscidi isə Mədinədədir. Həcc qaydalarına görə, zəvvarlar Məkkəyə ihram adlanan xüsusi geyimdə qədəm basırlar. Bu paltara nə maşın, nə də əl iynəsi dəymir. Ayaqqabı da bütöv materialdan hazırlanmalı və onun heç bir bağı olmamalıdır. İhram iki parça bezdən və ya kətandan ibarət olur. Onun bir parçası ilə bədənin qurşaqdan aşağı hissəsini bürüyür, nisbətən iri olan digər parçasını isə sol çiyindən aşırıb sağ qolun altına salır, bədənin yuxarı hissəsini örtürlər.

Həcc qaydalarına görə, ihram geyinəndən sonra həccin axırınadək onu çıxarmaq olmaz. İhram geyənin dırnağını tutması, üzünü və başını qırxdırması, sabun işlətməsi, tənbəki çəkməsi qadağandır. Zəvvar heç kəsin xətrinə dəyməməli, səsini ucaltmamalı, heç nəyi, hətta milçəyi belə öldürməməli, ağacdan yarpaq belə qoparmamalıdır. Həcc mərasimi təvafdan (dolanmaq) başlayır. Kəbənin ətrafına dolanan zəvvarlar astadan bu sözləri tələffüz edirlər: «Ləbbeyk, Allahümmə, ləbbeyk. Lə şərikə ləkə ləbbeyk. İnnəl həmdə vənnimətə ləkə vəlmülkə lə şərikələk» (Allahım, budur, sənin qarşındayam. Sənin şərikin yoxdur, Sən yeganəsən.). Kəbənin ətrafına yeddi dəfə saat əqrəbin hərəkətinin əksi istiqamətində dolanandan sonra yeddi dəfə də Səfa və Mərva arasında mərasim qaçışı həyata keçirilir. Səfa ilə Mərva arasındakı qaçışın da öz mənası var. Deyilənə görə, İbrahim peyğəmbərin zövcəsi Həcər su tapmaq ümidi ilə bu iki təpənin arasında yeddi dəfə o tərəf-bu tərəfə qaçıb – şeytan ona ilğım göstərib. Səfa və Mərva arasındakı qaçışa səy də deyilir.

Bir versiyaya görə isə səy Qiyamətdə savab və günahları çəkən tərzinin iki gözü arasında gedib-gəlməyi xatırladan hərəkətdir. Hər kəs beləcə əzab ilə əfv arasında o baş bu başa qaçdığını xatırlamalıdır. Səfanı həsənə (yaxşılıq), Mərvanı isə seyyiət (günah) çəkən tərəzi gözünə bənzədirlər. Kəbənin qızıla çəkilmiş qapısı ilə üzbəüz Məqami-İbrahim adlı tikili var. İbrahim peyğəmbərə hörmət əlaməti olaraq zəvvarlar burada iki rükət namaz qılırlar. Zəmzəm quyusu Məqami-İbrahimin yanında yerləşir. Sonra Məkkənin iki saatlığında olan Mina vadisində daş yığıb İblisin mücəssəməsini daşlayırlar. Bu daşları atan kəs özünü İbrahim peyğəmbərə bənzətməlidir. Çünki İblis o yerdə İbrahim peyğəmbərin qəlbinə vəsvəsə vermək, həccini şübhəyə almaq istəmişdi. Buna görə Allah şeytanı daşlamağı məsləhət görmüşdü. Əgər zəvvarın qəlbinə: «Şeytan İbrahim peyğəmbərə göründüyü üçün o daş atdı. Mənə görünmür, necə daş atım?» şəklində vəsvəsə gəlsə, demək bu şeytandandır. Ona görə ciddi və səmimi şəkildə onu daşlamaq və bilmək lazımdır ki, o daşlar şeytanın sifətinə dəyir, daş atmaqla onun belini sındırırsan.

Müzdəlifə dağının yanında qalan zəvvarlar həccin doqquzuncu günü Ərafat vadisinə gəlir, orada Məkkə imamının xütbəsini dinləyirlər. Bir hədisdə «Şeytan heç vaxt ərəfə günü olduğu kimi kiçilmiş, zəlil, həqir və əsəbi olmaz» deyilir.

Həccin onuncu günü Qurban bayramı (eydi-əzha) başlayır. Bu barədə Qurani-Kərimdə deyilir: «Şahidlik eləsinlər özlərinin xeyrinə olanlara. Məlum günlərdə Allahın ruzi olaraq verdiyi qurbanlıqları kəsərkən ansınlar Allahın adını. Bunlardan özünüz də yeyin, zavallı yoxsullara da yedizdirin» (Həcc, 28).

Mədinəyə yola düşməzdən əvvəl zəvvarlar vida əlaməti olaraq Kəbə ətrafına dolanır (təvaf əl-vida) və hacı ləqəbini alırlar. Yolüstü zəvvarlar Taif şəhərində də olurlar. Bu şəhər onunla əlamətdardır ki, Məhəmməd peyğəmbər Məkkədən Mədinəyə hicrət edəndə onu izləyənlərdən qurtulmaq üçün buradakı mağarada gizlənmişdi. Mədinədəki Peyğəmbər məscidi bişmiş kərpicdəndir. Məscidin cənub-qərb hissəsində Peyğəmbərimizn məqbərəsi yerləşir.

Həcc və ümrəsiz də Kəbəni ziyarət etmək müstəhəb sayılır. Kim zəkat vermədən və həccə getmədən ölərsə, ikinci dəfə dünyaya gəlməsini təmənna edər ki, borcdan çıxsın. Bir sıra təfsirçilər Müminun surəsinin 99-cu ayəsini belə təfsir edirlər. Ayədə deyilir: «Deyəcəklər: Rəbbim, məni dünyaya qaytar. Ta ki, yarımçıq qoyduğum işləri tamamlayım».

Həcc üçün evdən çıxan hər kəs: Əvvəla, tövbə etməli, zülmlə aldığı malları, götürdüyü əmanətləri sahiblərinə qaytarmalıdır. Həccə gedən vətəni ilə də əlaqəsini kəsməlidir. Bir daha oraya dönməyəcək kimi vətənlə vidalaşmalıdır. Ailə üzvlərinə vəsiyyətini etməlidir. Həcc səfəri üçün vidalar zamanı o, axirət gününün ayrılığını xatırlamalıdır. Həccə gedən qadındırsa, bir məhrəm adamı ilə getməsi vacibdir. Həcci başa vurub qayıdan kəs istər-istəməz həccinin qəbul olunub-olunmaması barədə düşünür. Bu keyfiyyəti qəlbindən və əməllərindən öyrənməyə çalışmalıdır. Əgər qəlbinin dünyadan daha da uzaqlaşdığını, Allaha daha yaxın olduğunu, əməllərinin şəriət mizanı ilə çəkildiyini duyursa, o zaman həccinin qəbul olunduğuna inanmalıdır. Çünki Cənab Haqq ancaq onu sevənin əməlini qəbul edir. Və kimi sevərsə, ona yardımçı olur. Sevgisinin əlamətlərini ona bildirir və göstərir. Həcci bitirən kəs belə bir şey hiss edərsə, demək, həcci qəbul olunub. Əgər tam bunun əksi isə səfərindən ona yalnız məşəqqət və yorğunluq qalacaq.