Qurani-Kərimdə bəhs olunan peyğəmbərlərdən biri də Huddur. Onun Ad qövmünə göndərildiyi bildirilir. Ad əhalisinin Nuh peyğəmbərdən sonra bütpərəstliyə yuvarlanan ilk qövm oldüğü fikri də geniş yayılıb. Hud peyğəmbərin özünün Nuhun oğlu Samın nəslindən olduğu güman edilir. Tövrat və İncildə Huddan bəhs edilmir.

Düşünən başlar üçün…

Quranda müxtəlif tayfa və qövmlərin başına gələn hadisələrin nəql edilməsində məqsəd baş verən hadisələrin səbəbini bilmək, analoji səhvlərə yol verməmək, ibrət almaq, onları bir daha təkrarlanmamaqdır. Quranda bu barədə deyilir: “Şübhəsiz, peyğəmbərlərin qissələrində ibrət dərsləri var düşünən başlar üçün» (Yusuf 111). Quran ayələrinə istinad edib müəyyən etmək olur ki, Ad qövmünün bütpərəstlikdə israrı davamlı, uzun müddətli olub və Hud peyğəmbər də bu qövmü haqq yoluna dəvət etmək üçün göndərilən yeganə peyğəmbər yox, onlardan biri olub: «Ad qövmü də danmışdı göndərilən elçiləri» (Şuara 123). Ondan əvvəl də Ad qövmünü haqq yola dəvət edənlərin olduğunu, amma onların nəticə çıxarmadığını, cəza da almadıqlarını başqa ayələrdən də görürük. Hud peyğəmbərin təbliğinə qarşılıq onlar belə deyirmişlər: «Bizdən öncəki nəsilləri də beləcə qorxuzurdular. Əzaba uğrayan deyilik» (Şuara 137-138).

Ad qövmü və onların düşüncələri

Ad qövmü Ərəbistan yarımadasında yaşayıb. Onların məskun olduğu ərazi, deyilənə görə, indi Rubul-xali adlanır və burda hazırda heç bir həyat əlaməti yoxdur – nə su nə bitki örtüyü. Amma arxeoloci qazıntılar zamanı qumların altında bir şəhərin qalıqları tapılıb. Hesab olunur ki, bu, İrəm şəhəridir.

Quranda İrəm şəhərinin adı da çəkilir: «Məgər bilməzmisən Rəbbin nələr eləmiş Ad qövmünə, uca-uca dirəklər tək boy-buxunlu İrəm əhlinə. Onlar kimi məxluq yoxdu heç bir ölkədə» (Fəcr 6-8). Rəvayətlərdə adlıların uca boylu, qədd-qamətli olması haqda ayrı-ayrı fikirlər var və bəzən konkret rəqəmlər də deyilir.

Quran təsvirinə görə bu yerlər çox bağlı-bağçalı, yaşıllıqlarla süslənmiş bol sulu bir ərazi imiş. Əhali isə yetərincə varlı və təmin olunmuş imiş. Başqa qövmlər kimi, Ad qövmü də çox zəngin həyat süsürmüş və varlılığından yolunu azıbmış. Quranda bu barədə deyilir: «Mal-qara, oğul-uşaq vermiş sizə O. Bağçalar, axar-baxarlı yerlər vermiş sizə O. Qorxuram böyük günün əzabına uğrayasız» (Şuara 133-135). Ad qövmü tikinti-abadlıq işləri də aparır, böyük binalar ucaldır, su ambarları da düzəldidmiş: «Əbədilik yaşamağımı güman edərək böyük su ambarları düzəldirsiniz” (Şuara 129). Varlı-dövlətli olmaqlarına baxmayaraq, insanların bir-birinə münasibəti istənilən səviyyədə deyilmiş. Güclü olan zəifi əzməkdən çəkinməzmiş. Cahiliyyə toplumundakı kimi, ürəklər qatılaşıbmış: «Bir kimsəni döyəndə, ya öldürəndə, rəhm nədir bilməzsiniz» (Şuara, 130). Ad qövmü təkallahlılıqdan uzaqlaşınaqla yanaşı, hər sahə üzrə özlərinə «allah» seçdiklərindən və onlara tapındıqlarından Hud peyğəmbərin təbliğini qəbul etmirlər. Başqa bir çox peyğəmbərin rastlaşdığı ittihamla üzləşir Hud peyğəmbər. Ona da dəli deyirlər. Və bunu belə əsaslandırırlar: «Sən dəlisən, görünür, bizim allahlar sənin ağlını alıb: «Nə deyə bilərik, tanrılarımızdan bə'zisinin pisliyi keçmiş sənə» (Hud, 54). Öyüdün onlara heç bir təsiri olmayacağına özləri də əmindirlər: “Dedilər: «Öyüd versən də, verməsən də, bizim üçün nə fərqi?» (Şuara 136).

Komfortlu həyat onlarda şükür duyğusu yox, təkəbbür əmələ gətirib. Nemətin əsl sahibinə şükür etmir, özlərini çox güclü sayırmışlar: «Ad qövmünə gəlincə, yer üzündə haqsız yerə təkəbbürlük etmişdilər. Demişdilər: «Kimdir bizdən güclü olan?» Onları yaradan Allahın özlərindən daha güclü olduğunu bilmirdilər, deyilmi? Ayələrimizi danırdılar beləcə» (Fussılət 15).

Axirətə, öləndən sonra dirilməyə də inanmayıblar. Onların inkarları, qəddarlığı və özündən razılığı, hesab günü deyilən bir günün varlığına inanmamalarından qaynaqlanır. Quranda bu barədə deyilir: «Bu elçinin qövmündən olub kafirlik eləyən, axirətə qovuşmağı danan o kübarlar ki, biz onlara dünya həyatında bolluca ne'mət vermişdik, dedilər: «Bu da sizin kimi bir bəşərdir, sadəcə, yediyinizdən o da yeyər, içdiyinizdən o da içər. Özünüzün bənzəri bir bəşərə itaətdə olsanız, ziyana düşərsiniz. Bumu və'd verir sizə öləndən və torpağa, bir yığın sümüyə dönəndən sonra qəbirdən çıxacaqsız. Heyhat! Heyhat... Sizə və'd verilən sizdən nə qədər uzaq! Həyatımız yalnız bu dünyadadır. Yaşayırıq, ölürük. Bir də dirilən deyilik. Allahın adına yalnız yalan yaxır bu, biz buna inanan deyilik» (Muminin 33-38).

Hud peyğəmbərin dəvəti

Hud peyğəmbər yerli adam olub. O, Ad qövmünü tövhidə, Allaha şərik qoşmamağa dəvət edib. «Ad qövmünə göndərdik Biz Hudu, onların öz qardaşını elçi olaraq. Dedi: «Ey qövmüm, təkcə Allaha ibadət eləyin, yoxdur sizin Ondan başqa tanrınız. Allaha şərik qoşmaqla Ona böhtan yaxırsız» (Hud 50). Bu barədə Əraf surəsində də danışılır və bəlli olur ki, bu çağırışlar müqabilində Ad qövmünün adamları heç bir nəticə çıxarmırmış: «Yoxdur sizin Ondan başqa tanrınız. Yoxsa Ondan çəkinməzmi olacaqsınız?» (Əraf). Onlar isə çəkinməmək bir yana Allah elçisini yalançı adlanqdırıblar: «Onun qövmündən olan kafir kübarlar dedilər: «Biz səni ağılsız görürük, yalançılardan sayırıq» (Əraf 66).

Ad qövmünə şans verilməsi

Doğru yola gəlmələri üçün Allah taala onlara qıtlıq verir. Bir müddət yağış yağmır. Yunus peyğəmbərin xitab etdiyi Ninəva camaatından fərqli olaraq, buranın varlı-dövlətli insanları nəticə çıxarmaq əvəzinə, bunu müvəqqəti sanır və çıxış yolunu müşriklikdən əl çəkməkdə yox, əksinə, öz bütlərinə qurban kəsməkdə görürlər. Hud peyğəmbər bunun çıxış yolu olmadığını deyir, qurtuluşa aparan doğru yolu onlara nişan verir: «Ey qövmüm, məğfirət diləyin Rəbbinizdən, sonra tövbə eləyib üzünüzü tutun Ona. O da bolluca yağış göndərər göydən sizə, güc qatar gücünüzə. Günah işlətməyin, Ondan üz döndərməyin». Dedilər: «Ey Hud, dediyinə bir dəlil gətirmədin bizə. Təkcə sənin sözünlə tanrılarımızı tərk eləyən deyilik, sənə inanan deyilik» (Hud 52-53). Ayədəki «güc qatar gücünüzə» ifadəsi də çox uğurludur. Çünki güc adlılar üçün böyük bir dəyər idi. Amma qəlbləri yumşalmır. Hudu onları doğru yoldan - atalarının yolundan sapdırmağa çalışmaqda suçlayırlar: «Dedilər: «Demək sən gəldin ki, atalarımızın ibadət elədiklərindən əl çəkib tək Allaha ibadət eləyək. Doğru sözlü, düz əməlli kimsəsənsə qorxuzduğun o əzaba sal bizi» (Əraf 70).

Nəhayət, xəbərdarlığın heç bir nəticəsini görməyən Hud peyğəmbər Allahdan onların cəzalandırılmasını istəyir: «Rəbbim, mənə yardım elə, məni danırlar» dedi. «Çox keçməz ki, peşmançılıq çəkərlər» dedi Allah. Və haqq olaraq haqladı onları o uğultu. Çörə-çöpə çevirdik onları. Rəhmətdən iraq olsun, məhv olsun zalım qövm!» (Muminin 39-41). Ad qövmü zalım olub. Və zülmün hər üç növü var onların tutumunda: Allahla münasibətdə zülm – ona şərik qoşurlar. Özlərinə zülm – nəfslərinə zülm edirlər. Bir də başqalarına zülm – güclü olan zəifi ayaqlayır, yuxarıdakı ayələrdən birində deyildiyi kimi, rəhmsizcəsinə döyür, öldürürlər.

Fəlakət zamanı nə baş verib?

Nəhayət, yolunu azanlar cəzalanır və Hud peyğəmbər və onunla azlıqda qalan möminlər qurtulur: «Öz rəhmətimizlə xilas elədik Hudu və tərəfdarlarını. Kəsdik kökünü ayələrimizi dananların, imana gəlməyənlərin» (Əraf 72).

Küfr və üsyanda israr edən Ad əhli özlərinə çox arxayın olduqlarından bəla gələndə bunu yağış buludu hesab ediblər: «Görəndə ki, göy üzünü tutan bir bulud gəlir, yönəlir onların vadiləri səmtinə, dedilər: «Yağış yağdıracaq bizə bu bulud». Hud dedi: «Xeyr, bu sizin tələsdirdiyiniz şeydir, sizə ağrılı bir əzab daşıyan küləkdir, öz Rəbbinin əmri ilə məhv eləyər hər şeyi». Viran olmuş evlərindən savayı heç nə gözə dəyməyirdi sübh açılanda. Beləcə cəzalandırarıq günah yiyələrini. Sizə yer vermədiyimiz yerlərdə yerləşdirmişdik onları. Qulaqlar, gözlər, ürəklər vermişdik onlara. Onların karına da gəlmədi ki, gəlmədi nə qulaqları, nə gözləri, nə ürəkləri. Danmışdılar Allahın ayələrini. Haqladı onları lağa qoyduqları şeylər» (Əhqaf 24-26).

Bu fəlakət haqqında Zariyət surəsində deyilir: «Ad qövmünün məhvi də ibrət alınası bir əhvalatdır. Acı külək göndərmişdik üstlərinə. Qabağına çıxanı toz eləyib sovururdu göyə» (Zariyat 41-42). Haqqa surəsində fəlakəin müddəti haqda da məlumat var: «Hər şeyi qabağına qatıb aparan vıyıltılı bir yel ilə məhv edildi Ad qövmü. Yeddi gecə, səkkiz gün bu yeli üstlərinə aramsız əsdirdi Allah. Görürsən kökündən qopmuş xurma ağacları kimi necə sərilmişlər yerə. Görəsən, onlardan bir sağ qalan varmıdır? (Haqqa 6-8). Buradakı səkkizinci ayədəki sual, təbii ki, ritorikdir.

Fəlakətdən sonra Ad qövmünün durumu Quranda belə təsvir olunur: «Ad qövmü də danmışdı peyğəmbərini. Axır gördülərmi verdiyim əzab nə imiş, bildilərmi elədiyim xəbərdarlıq nə imiş? Başdan-başa nəhs olan bir gündə vıyıltılı sərt külək göndərdik üstlərinə. Kökündən qopmuş xurma ağacları kimi adamları qatıb qabağına aparırdı külək» (Qamər 18-20).

Fəlakət nəticəsində şəhər tamamilə qumun altında qalıb. Keçən əsrin sonunda arxeoloqlar deyilən ərazidə on iki metrlik qumun altında bir şəhər qalıqları tapıblar. Elmi ədəbiyyatda bu şəhər Ubar adlanır. Bunun Quranda adı çəkilən İrəm şəhəri olduğu güman edilir.