Qurani-Kərimdə 90 yerdə keçən «leyl» insana ibrətlərlə dolu ən mühüm Tanrı ayələrindən biri kimi təqdim olunur. Dəfələrlə ona and içilərək sözə başlanması da göstərir ki, gecə məfhumu ontoloci, dini və psixoloci cəhətdən çox dərin mənalar daşıyır. Quran insanlıq dünyasına gecə enib: ...Mübarək bir gecədir o... Min aydan daha qiymətli bir gecədir o .. (Duhan 1-7; Qədr 1-3).

İnsanların Yaradıcı Qüdrətə ən çox yaxınlaşmasının yolçuluğu olan İsra da gecə vaxtı baş verib. «Ən seçkin kəlmələrlə yüksəldirik o qüdrəti ki, ən seçkin qulunu bir gecə Məscidi-haramdan Məscidi-əqsaya apardı» (İsra 1).

Quran gecənin Allah yolçuları baxımından daşıdığı qüdrətə mübarək üslubu ilə daha praktik açıqlamalar da gətirir: «Gecələr yuxudan ayılanda qulağın eşitdiyini ürəyin duyar, sözlər daha aydın olar. Gündüzlər çoxlu-çoxlu işlər qatar başını [Qur'an oxumağa vaxtın az olar]» (Müzzəmmil 6-7). Və: «Gecənin bir vaxtı oyan və yalnız sənə aid olan namazı da qıl. Bəlkə, həmd edilən bir məqama qovuşdura Rəbbin səni bununla» (İsra 79).

Gecənin ilahi aləmə bağ qurmaqda yeri və dəyəri barədə çoxlu hədislər də var. Gecələrin bu özəlliyi və gözəlliyi nədərdir? Təsəvvüfün bu suala verdiyi cavab belədir: «Gündüzlər insanı şəhadət aləminə, gecələr qeyb aləminə bağlayır. Yaradıcı bir ruh üçün qeyb aləminə bağlanmağın ifadə edəcəyi anlam isə söyləməyə ehtiyac yoxdur ki, çox böyükdür».

Gecə qılınan namaza Qurandan alınan bir deyimlə təhəccüd deyilir. Tarix boyu bütün yaradıcı ruhlar üçün gecələr ən yüksək hədəflərə çatma zamanı olub. Təkcə dini mətnlər yox, dünya ədəbiyyatının bütün şah əsərləri də birbaşa və ya dolayısı ilə gecənin verdiyi ilhamdan söz açırlar. Təsəvvüf ədəbiyyatı gecəni müqəddəsləşdirən pasaclarla doludur. İnsanlığın böyük övladı Mühyəddin ibn əl-Ərəbi (ölümü 1240) çağları aşan əsəri «Fütuhat»da gecələri izah etməyə səhifələr ayırır. Biz burada Mövlanadan bir neçə sətir verməklə kifayətlənəcəyik: «Gecələr yeri, çünki gecələr sənə sirlər yolunu göstərir, Gecə yad gözlərdən gizlənmişdir» («Rübailər»); «Gecələr ruhlar məqamlarına çatır, məqsədlərinə yetir. Gecənin qədrini bilib anlayan insan gündüz kimi aydın bir könül əldə edir. Mustafa kimi qaranlıq gecədə arılıq (saflıq) aramağa başla» («Divani-Kəbir» 1\.66).