Səma qapıları

Qurani-Kərimdə “səmanın görünməz qapılarına” diqqətimiz çəkilir. Qapılar keçid yerləri olduğuna görə, “səma qapıları” ifadəsini başqa kosmos-zamana, fərqli ölçü və kainatlara keçid nöqtələri olaraq anlamaq mümkündürmü? Qurani-Kərimdə yer alan “səma” termininin bu günkü mənası ilə kosmos-zamana qarşılıq gəldiyini söyləyə bilərik.

Heç cür çıxa bilmədikləri kainatın xaricinə nəhayət çıxmaq üçün qapı tapdıqlarınını düşünən astrofiziklərə görə, qara çüxurlar bir kosmos-zaman qapısıdır.

Paralel kainatlar və qara çüxurlar

Kosmos gərilmiş bir tora bənzədilə bilər. “Çevir gözünü səmaya bax, bir çat, qüsur görürsənmi?” (Mulk, 3) ayəsi kosmos-zaman torunun son dərəcə sağlam hörüldüyünün bir işarəsi ola bilər.

Tor üzərinə qonan ağır cisimlərdən bükülürsə, adına səma dediyimiz kosmos-zaman toru da içinə oturmuş olan böyük kütləli göy cisimləri ilə eləcə əyilib bükülür. Qara sonsuz bir ağırlıq anlamına gəlməkdədir. O bölgədə kosmos-zaman toru əyilib-bükülməklə qalmaz, adətən, yırtılar, daha uyğun bir təbirlə desək, dəlinər. Dəlinmənin anlamı fiziki qanunların keçərliliyinin qeyb edilməsi, o məkanda qeyri-fiziki aləmə qapı açılmasıdır.

Kosmologiya ilə bağlı əsərlərindən tanıdığımız məşhur fizik Paul Davies bu mövzuda «Kosmos çox qarışıq şəkildə zamana bağlıdır. Kosmos gərildiyi və büküldüyü kimi, zaman da gərilir və bükülür» deyir.

Zamanın donaraq durması qara çüxurların ən bəlli xüsusiyyətidir. Zamanın durması, sabit qalması fizika qanunlarının keçərliliyini qeyb edərək kosmosun bütün mahiyyətini itirməsi və yeni, başqa bir kainatın içinə girməsi deməkdir. Ora bizim kainatımıza bənzəməyəcək, zaman, maddə və ölçülər fərqli keyfiyyətlərlə bilinəcək.

Kainat xaricinə qapı arayan astrofiziklər üçün qara çüxurlar ümid qapısı olub. Əsasən paralel kainatlar qarşı aləmlərin, yəni axirətə dair dünyaların varlığına işarət edən maraqlı bir xüsus olaraq qarşımıza çıxmaqdadır. Bizim xaricimizdəki kainatları təsəvvür etmək asanca mümkün olmadığı üçün, başqa kainatlar mövzusuna əvvəllər şübhə ilə baxılmışdı. Amma bəzi fiziklər kosmik şüalar üzərində apardıqları tədqiqatlarla işıqdan sürətli şüaların olduğunu müəyyən etdilər. Üstəlik, riyazi düsturlar da mücərrəd kainatlara işarə edir, mücərrəd kosmosları qəbul etmədən və diqqətə almadan aparılan hesablamalar yanlış çıxır.

Araşdırmalar işıq sürətindən minlərcə və milyonlarla dəfə sürətli mücərrəd obyektlərdən qurulu və hörülmüş kainatların valığına dəstək verir və bu məsələyə rəğbətlə baxan mütəxəssislərin sayını artırır.

İnkişaf edən elm maddə və kosmos məsələsinə yeni anlayışlar gətirib. Öncələr maddənin bu qədər qısa ömürlü olacağı kimsənin ağlına gəlməmişdi. Maddə kimi zaman dediyimiz müddətin də qara çüxur cazibəsiylə başqa bir axışa girməsinin sonsuz və fərqli ölçüdə dünyaları gündəmə gətirəcəyini heç kəs təxmin edə bilməzdi. Əvvəllər dəyişməz və toxunulmaz elan edilən və adətən, ilahiləşdirilən fiziki prinsiplərin qara çüxurlarda alt-üst olacağı da təxmin edilmirdi. Bu kainat nə üçün yaradıldı və niyə yox edilir? Gözlənən qara çüxur qiyamətindən sonra yeni bir yaradılış varmı?

Bu mövzular günümüzdə, sadəcə, dini söhbətlərdə yer almır, ən modern astronomiya mərkəzlərində də mübahisə predmeti olur.

Məcərra, yaxud şəmsüş-şümus: qara çüxurların o tərəfi

Kosmosun xaricinə çıxa biləcək tunellər kimi vəsfləndirilən qara çüxurlar qiyamətlə bağlı bəzi hədislərin şərhində bizə ip ucları verir.

İlk hədis müəllifi olaraq qəbul edilən Sənaninin qeydlərində peyğəmbərimizin bu sözlərinə rast gəlirik: «Mənə günləri təqdim etdilər. Cümə gününü gördüm, onun gözəlliyi çox xoşuma gəldi. Orada qara nöqtə şəklində bir şey gördüm. «Bu nədir?» deyə soruşdum. «Qiyamət onun içində qopacaq» dedilər. Hədisdə olan və qiyamətin içində qopacağı bildirilən «qara nöqtə» ilə anladılmaq istənilən nədir? İslam ədəbiyyatında yer alan «məcərra» və «şəmsüş-şümus» təbiri ilə nə anladılmaq istənildiyi mövzusunda alimlər müxtəlif şərhlər veriblər. Qiyamət zamanı göyün yarılacağı, qapı-qapı açılacağını ifadə edən ayənin - «Elə ki, yarıldı göy, Rəbbinin əmrini haqq olaraq eşidib yerinə yetirdi göy» İnşiqaq, 1-2 – təfsirində hz.Əli göyün «məcərra»dan çatlayıb yarılacağını bildirir. Astrofizikadakı inkişaf çərçivəsində indi bu xəbərləri daha asan qavraya bilirik. Məlum olduğu kimi, qara çüxurlar üçün ən bəlli xüsusiyyət tor şəklində və sağlam yaradılan kosmosun «çatlayıb dəlinməsidir». Mövcud bilgilərimizə görə, ayələrin vurğuladığı «səma yarılmasını» şəhadət aləmi olaraq idrak etdiyimiz fiziki dünyanın dəyişərək oradan fərqli ölçülərə qapı açılması kimi izah edə bilərik.

Quran bizə hər zaman ip ucu verməklə bir çox yerdə bunların «anlayan, ağıl sahibi və bilikli kimsələrə misal, ayət (dəlil) olduğunu təkrarlamaqdadır. Ənbiya surəsinin 32-ci ayəsində «Göyü tavan elədik, düşməyə qoymarıq onu» ilahi fərmanı bu göy tavanının arxasında başqa dünyaların varlığı barədə ağıla qapı açmaqdadır. Səmanın sağlam bir şəkildə olması ilə yanaşı «çatının olmaması» (Mulk, 3) açıqca bildirilir. «Yaxşı-yaxşı bax, varmı göyün bir çatlağı?» buyurulur. Ancaq qiyamətə aid ayələrdə səmada çatlamanın olacağı mütəmadi olaraq vurğulanır: «O gün Yer başqa Yerlə dəyişdirilir, hamı Allahın, hər şeyi qəhr eləyən tək Tanrının hüzuruna çıxır» (İbrahim, 48) ayəsi qiyamət əsnasında bu çatlarla axirətə qapı açılacağını aşkar bildirməkdədir.

Şəmsüş-şümus

Çox həssas və müasir bir cazibə ölçmə cihazı olan Veber detektorunu qalaktikamızın mərkəzinə yönəldəndə bir qara çüxurun bizə çatan cazibə gücünü hiss edirik. Bu, qalaktikamızın tam mərkəzində bir qara çüxurun olduğuna işarə etməkdədir. Qalaktikamızın günəşi deyə biləcəyimiz bu qara çüxurun təxminən üç milyon Günəşə bərabər kütlədə və bir neçə işıq saniyəsi (bir işıq saniyəsi 300.000 km) ölçüsündə olduğu təxmin edilir. Bu qara çüxurun ağırlığını, yəni cazibə qüvvəsini bir çay qaşığı qədər miqdarı 40 milyard ton gələn neytron ulduzları ilə müqayisə edə bilərik. Qara çüxurlar neytron ulduzlarından daha ağırdır. Bütün qara çüxurlar kimi, qalaktikamızın mərkəzindəki qara çüxur da durmadan böyüyür və güclənir. Yəni təsir sahəsi getdikcə artır. İnfraqırmızı astronomiyasının təsbitlərinə görə, hər saniyə Günəş sistemi 50 km sürətlə onun udulma sahilinə yaxınlaşır. Bu səbəbdən dünyanın sonu bu qara çüxur yolu iləmi olacaq? sualı gündəmə gəlməkdədir.

Son illərdə ortaya çıxan sübutlara görə, dünyanı özünə çəkən təkcə qalaktikamızın mərkəzindəki qara çüxur deyil. Aparılan son hesablamalar və tədqiqatlarla Günəşin də özünə xas bir hərəkəti olduğu anlaşılanda elm dünyası böyük bir şok yaşadı. Günəş Veqa ulduzuna doğru saniyədə 20 kilometrlik sürətlə hərəkət halındadır. Günəşlə bərabər biz də o yolu gedirik..

Günəş sistemi qalaktikanın mərkəzinə doğru hərəkətində bir az sapma göstərir. Bu da o deməkdir ki, onu başqa bir cəzb edən də var. Bu, bir qara çüxur olmalıdır.

Bu qara çüxur və ya qara nöqtə hər zaman qarşımıza çıxa bilər. Qara çüxurlar üzrə mütəxəssis Kipp Tomeyə görə, qalaktikamızda bir milyona qədər qara çüxur var.

Günəşimiz digər günəşlərə görə, istisna olaraq təkdir. Onun bir əkizinin olmasının lazım gəldiyini əksər alimlər qəbul ediblər. Günəşin yaxınlığında belə bir ulduz olmadığına görə onun əkizinin bir qara çüxura çevrildiyi düşünülür. Şəmsüş-şümusu çox böyük bir ulduz olaraq qəbul etsək, o, erkən ölümə məhkum olmuş bir qara çüxura çevrilmiş Günəşin əkizi ola bilər. Xatırladaq ki, böyük ulduzların sonu qara çüxur olmaqdır.

«Vəşşəmsü təcri limüstəqərrin ləha» (Yə-sin, 38) ayəsi (Günəş də bir dəlildir onlara, axar gedər orbiti üzrə) Günəşin ətrafındakılarla bərabər şəmsüş-şümusa doğru hərəkətinə işarə edə bilər.

Tarixi qeydlərdə Rəbbüş-şira adlı bir günəşdən söz açılır. Əgər gerçəkdən belə bir günəş var idisə, indi onun olmamasını qara çüxur halına gəlməsi ilə izah etmək olar. Məlum olduğu kimi, bütün ulduzlar fəzada cüt olaraq mövcuddurlar. Günəş niyə istisna olmalıdır? Əgər Günəş istisna olaraq yaradılmayıbsa, ondan daha böyük bir əkizi hazırda qara çüxur olaraq yerini almış ola bilər. Kosmosda bir çox faktlar var ki, daha öncə qara çüxur halına gələn ulduz öz tayını özünə doğru çəkir və onu bütünlüklə udur.

Yaxın zamanlarda ortaya çıxarılan bir gerçək isə daha çaşdırıcıdır. 1987-ci ildə dünyanın öndə gedən yeddi elm adamı Vaşinqtonda bir araya gəldi. Müzakirə etdikləri məsələ buydu. İçində Günəş kimi 200 milyard ulduz olan qalaktikamız böyük bir sürətlə kosmosda hara gedir? Astrofizika sahəsində adlı-sanlı bu mütəxəssislər qısa zamandan sonra ortaq bir raportla qənaətlərini ortaya qoydular. Qalaktikamız saniyədə 700 km sürətlə 300 milyon işıq ili uzaqdakı Hidra Kenaurus adı verilən bir qalaktikaının da o üzündə bir yerə doğru sürüklənir. Bu bölgədə on minlərcə qalaktikanı içinə ala biləcək böyüklükdə, görünməmiş cazibə gücünə malik bir cisim var. Sonrakı illərdə aparılan araşdırmalarda bu cazibə səbəbinin bir qara çüxurdan qaynaqlandığı aşkarlandı. Bu qara çüxurun adına Böyük Çəkici mənasında Great Attractor adı verildi. Qalaktikamızın bu hərəkətinə isə Qərib Özəl Hərəkət mənasında Peculiar Motion deyildi. Son araşdırmalar isə ən azı 900 qalaktikanın Böyük Çəkicinin təsiri ilə qorxunc sürətlə ona doğru sürükləndiyini ortaya çıxardı.

Məcərra

“Sur çalınan gün gələrsiz dəstə-dəstə. Qapı-qapı açılar göy” (Nəbə, 18-19) Deyilənə görə, açıq qapısı olmayan göy qiyamət günü açılacaq. Bu ayənin kosmik izahını necə verə bilərik? “Göy qapıları”nın nə olduğu məsələsində təfsirləri incələyəndə bir çox təfsirçinin açıq və yaxın mənalardan çox uzaq mənalar verdiyini görürük. Peyğəmbərimizə aid edilən “məcərra” ifadəsi ilə səma qapısının nəzərdə tutulduğu aydın olur. Təbəraninin əsərində olan bir söz isə belədir: “Göydə olan məcərra ərşin altındakı ilanın təridir”. Peyğəmbərimiz o gün çox çətin anlaşılacaq mənaları təşbih və məcazlar yolu ilə ifadə edib. Qara çüxurlar üçün işlənən “ilan” sözü də beləcə. İki kosmosu bir-birinə bir tunel şəklində bağlama xüsusiyyətinə görə qara çüxurlar üçün elm dünyasında "Worm hole", yəni soğulcan dəliyi təbiri işlənir. İlan öz bədəninə görə iri şeyləri udur və udulan şey dar və uzun tuneldən keçir. Bu hədislə qara çüxurların şəhadət aləmini ərşə bağlayan tunel kimi olduğu xəbər verilir.

Geometrik cazibə müvazinətinin pozulmasıyla ümumi nisbilik nəzəriyyəsinin də isbat etdiyi kimi, kosmos-zaman düzlüyü Qurana aid ifadə ilə desək, bükülə bilər. Ulduzlar isə yerindən düşər. Çünki göy cisimləri cazibə ipləri ilə həssas bir şəkildə bir-birinə bağlanıb. Qara çüxurların müdhiş cazibəsi bu müvazinəti alt-üst edə biləcək qüvvədir.

Qara çüxurlar üzrə dünyada çox tanınan mütəxəssislərdən olan Stephen Hawking “Zamanın qısa tarixi” adlı əsərində kainatda görünən ulduzlardan çox görünməyənlərin – qara çüxurların olduğunu deyir. Xatırlayaq ki, təkcə bizim qalaktikada 200 mlyard görünən ulduz var. Elm adamları “Əcəba, qiyamətə bir addımlıq məsafəmi qaldı?” deyirlər.

Qara çüxurların o üzündə nə var? sualına “Heç bir şey” şəklində cavab heç kəsi təmin etmir. Hələlik isbat olunmayan fərziyyə isə ağ çüxurların (White Holes) olmasıdır. Onu da deyirlər ki, qara çüxur bir başqa çüxurla qum saatı kimi birləşib. O tərəfdəki isə ağ çüxurdur. Ağ çüxurlar qara çüxurlardan fərqli olaraq, udmur. Əksinə, onlara çatan hər şeyi bayıra püskürüb çıxarırlar. Qara çüxurun əksinə, burada cazibə yox, itələmə var. Buradakı cazibəyə qravitasiya deyirdik, oradakı itələmə – levitasiyadır.

Ağ çüxurlar əslində Biq-Banq kimi yenidən doğuşu təmsil etməkdədir. Ənbiya surəsindəki ayədə aləmin toplanıb büküldükdən sonra təkrar ilk halına dönəcəyi bildirilir: “Kağızı qat-qat eləyib kitaba döndərən tək qatlara bükərik o gün səmanı, eləcə də heçdən yaratdığımız ilk xilqəti verdiyimiz və'də görə Biz təkrarən yaradarıq. Və'dimizə, şübhəsiz, əməl edərik» (Ənbiya surəsi, 104).