 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
| SEHRBAZLAR «TANRI»LARA QARŞI |
|
| «Cadubaz
nə eləyir, eləsin, uğura uğrayan deyil» Niyə insanlar bu yardımı Allahdan istəmir? Görünür, mövhumat təbəqəsində olanların da öz məntiqi var. Bəlkə də, düşünülür ki, falçı və cadugərlər daha «operativdirlər». Bundan başqa, Allahdan istəmək insanların üzərinə hansısa təəhhüdlər qoyur. Doğruluq, dürüstlük, səmimiyyət və s. Onları yerinə yetirmək lazımdır. Nəzərə alaq ki, Allahdan istəməyə üzü olmayanlar da var. Və ya elə şeylər var ki, məşru (dini cəhətdən məqbul) deyil və onları Allahdan istəmək olmaz. Cadugərə (falçıya, görücüyə) isə hər cür sifariş vermək olar. İstədikləri də azdır. «üç manat pul, bir kəllə qənd»... Üstəlik, Allahdan fərqli olaraq, verilən pulun halal və ya haramlığı cadugərləri əsla maraqlandırmır... CADUNUN MÜŞTƏRİLƏRİ, DİNİN İSƏ CAMAATI VAR Cadu və sehr anlamında yunanlarda «maqos», ingilis və fransızlarda «magiya» sözləri işlənir. Pəhləvicə kahin anlamında olan «maq» sözü ilə oxşar olan bu kəlmə ilə ərəbcədəki «məcus», «məcusi» sözləri bir kökdəndir. Bəzi araşdırmaçılar (məsələn, Frezer) cadunun dindən əvvəl yarandığını, insanların onun (cadunun) gücünün yetərsiz olduğunu anladıqdan sonra dinin meydana gəldiyini deyir. Amma məşhur alim Şmidtə görə, dinin başlanğıcı təkallahlılıq olub. Zaman keçdikcə bu inanc pozulanda çoxallahlılıq və cadu yaranırb. Bu vəziyyət sonralar yenidən vəhylər gələnə kimi davam edib. Dürkheymin qənaəti də yetərincə maraqlıdır. O yazır ki, cadunun müştəriləri, dinin isə camaatı var. Bu, artıq çoxları tərəfindən qəbul olunmuş bir nöqteyi-nəzərdir. Bundan başqa, bəllidir ki, dində günah anlayışı var, caduda isə bu, yoxdur. Dində aşkarlıq, caduda gizlilik, dində itaət, caduda mənfəət var. Dindən mənəvi prinsiplər üstünlük təşkil etsə də, caduda maddi olan, günlük maraqlar, əmr edən nəfsin (nəfsi-əmmarə) diqtələri var. SEHRBAZLAR
«TANRI»LARA QARŞI Sehr və cadunun ağı, qarası var. Məzkur peşə sahibləri bu və ya digər fərdə təsir etmək üçün, adətən, onun saçını, dırnağını, paltarından bir parça və s. istəyirlər. Texnologiyalar da müxtəilfdir. Ən geniş yayılanlarından biri təqlid cadusudur. Bu texnologiyada, sifarişçi, məsələn, uşaq və ya ev istəyirsə, parçadan uşaq maketi və ya ev maketi düzəldildir. Sonra sehrlə bunun baş tutmasını təmin etmək üçün işlər görülür. Qədimdə bəzi xalqlarda yağış yağdırmaq üçün bir qız uşağının başına yarpaq və budaqlar bağlayır, sonra başından su tökərmişlər. M.F.Axundovun «Hekayəti-müsyö Cordan – həkimi-nəbatat və Dərviş Məstəli şah – cadugüni-məşhur» əsərində Dərviş Məstəli şah Parisi dağıtmaq üçün məhz təqlid metodundan istifadə edir. Parisin maketini düzəldir və cadu edib onu dağıdır. BƏDƏNDƏNKƏNAR TƏRBİYƏ Qədim dövr və orta əsrlərdə türklərdə tanrıçılıq ilə yanaşı şamançılıq da olub. Bu iki inanc bir-biri ilə qovuşmayıb, onlar, sadəcə, yanaşı yaşayıblar. «Şaman» kəlməsi tunqus dilində olan «şa man» sözündən olub, «müdrik adam», «bilici» anlamına gəlir. «Şaman» sözü 17-ci əsrdə rus mənbələrində işlənməyə başlayıb. Bu kəlmə I Pyotrun Çinə göndərdiyi diplomatik heyətin tərkibində Sibirdən keçən avropalı İzbranda İdes və Adam Brandt adlı şəxslər vasitəsilə sonralar Avropaya keçib və orada o vaxtacan mövcud olan «kahin», «sehrbaz», «maq» kimi sözləri sıxışdırıb. Sibir türklərinin özü isə «şaman» yox, «qam» sözü işlənilib. Şaman o şəxs sayılırdı ki, guya fiziki bədəndən çıxıb müxtəlif ruhlarla əlaqəyə girə bilir, hansısa problemləri çözür, bir sıra cinləri çağırıb onlardan nəsə tələb edir, xahiş edir, informasiya alır, lazım gələndə bunu adamlara xəbər verir. Bu bacarıqlara sahib olmaq üçün şaman güclü «təhsil» almalı idi. Qədim yakutlar inanırdı ki, insanın üç qutu olur. İyə qut (ana qut) ənsədə, bor qut (dünyəvi qut) bütün bədəndə, salqın qut isə beldə yerləşir. Belə təsəvvürlər geniş yayılmışdı ki, alnına gələcəkdə şaman olmaq yazılan uşaq anadan olanda ruhlar onun qutlarını oğurlayıb aparır. Bu zaman uşaq ölmür, bir az xəstələnir. Hər bir oğurlanmış ruh ayrı bir yerdə bir müddət «tərbiyə» alandan sonra sahibinə qaytarılır. Şamanların nə oxuduğu çoxlarına gizli qalardı. Amma bir sıra araşdırıcılar bəzi örnəklər əldə edə biliblər. Şamanın şər ruhlarla əlaqəyə girib onların zərərini aradan qaldırmaq üçün gördüyü işlər barədə bir təsvirə nəzər salaq. «Şaman ayin paltarında dəfi götürür, oturub üç dəfə əsnəyir və üç kərə də dəfə vurur. Sonra ritmik şəkildə başını yelləyərək orada «iştirak edən» yuxarı, aşağı və yerli ruhlara nəğmə ilə müraciət edib onları and verir ki, çıxıb getsinlər. Və onlara belə müraciət edir: Səkkiz ayaqlı
şər ruhların qövmü, «SALAM, ÇAVAQ BAJI», «ƏLEYKÜM SALAM» Qamlamada növbəti mərhələ isə köməkçi ruhların çağırılması olur. Bu zaman şamanlar öz himayəçi ruhlarının «qüdrətini» vəsf edirdilər: Əgər üzü
üstə yerə yıxılsam, Sonra şaman onlara öz xahişini bu sözlərlə çatdırır: Mənim qarşımda
açın Başqa bir müəllifin qeydə aldığı mətndə şaman iştirakçıları inandırmağa çalışır ki, tayqanın zəhmli sahibləri, şamanın himayəçi ruhları ilə isti münasibətləri var: Çavaq Bajı,
salam, «HƏKİM BƏYƏNMƏZ CADUGƏR SÖZÜN» Onuncu əsrdə türklər islama üz tutduqdan sonra sehrbazlığı ciddi şəkildə qadağan etdiyindən öz dolanmasını itirməmək üçün ovsunçu və sehrbazlar dini don geydirməklə fəaliyyətlərini davam etdirdilər. Bir sıra ruhi və cinlərin yaratdığı xəstəlikləri müalicə etdiklərini deyən sehrbazlarla həkimlər arasında rəqabət əsrlər boyu davam edib. Yusif Xas Hacib «Qudatqu bilik» əsərində bu barədə yazır: Həkim bəyənməz
üfürükçü sözün, O vaxtlar «cadu» sözü əvəzinə yazı mənasında «bitik» sözü işlənirdi. Sonralar «cadu» daha geniş yayılmağa başladı və «bitik» onunla qoşalaşmaqla «piti» şəklində varlığını qorudu. İndi də «cadu-piti» sözü əhali arasında işlənilir. «OVSUNÇU QADINI YAŞATMAYACAQSAN» Yəhudilikdə və xristianlıqda sehr və cadu şeytan əməli kimi pislənilir. Yəhudi mətnlərində bu xalqın ilk kralı Saulun cindar və görücüləri ölkəsindən qovduğu haqda məlumat verilir. Amma xalq arasında sehr, ovsun, münəccimlik, saxta peyğəmbərlərə inamın da hər zaman olduğu haqda Əhdi-ətiqdə məlumat var. Yəhudi müqəddəs mətnləri caduya inamı tək bir Allahın dünyanı iradə etməsi fikrinə zidd düşüdüyünü vurğulayır. Buna görə də sehrbazlarla mübəarizə aparılması məsləhət görülür: «Ovsunçu qadını yaşatmayacaqsan» (Çıxış, 22:18). Xristianlıqdan əvvəlki Romada sehrbazlıq qanunda cinayət kimi tövsif olunmurdu və birbaşa qadağan olunmamışdı. Cadu kiməsə zərər vurardısa, onun törətdiyi nəticələrə qarşı mübarizə aparılırdı. Cadugərlik cinayət yox, cinayət aləti sayılırdı. Məntiqlə belə əsaslandırılırdı ki, (və bu məntiq çox normaldır) silahqayıran onun düzəltdiyi silahla, tutaq ki, qılıncla kiminsə öldürülməsndə məsul olmadığı kimi, cadugər də məsuliyyət daşımır. Əsas günahkar cadunu sifariş verən sayılırdı. Əgər cadugərin özü təşəbbüsdə olub kiməsə zərər vurardısa, onda, təbii ki, cəza nəzərdə tutulurdu. Romada xristianlaşandan sonra - eramızın dördüncü əsrindən etibarən bütpərəstliyin bütün təzahürlərinə qarşı güclü mübarizəyə başlandı. Yeni dönəmdə hər hansı cadu aləti və vasitəsi cinayət məsuləyyəti yarada bilərdi. Məsələn, imperator Konstantin zamanında cadugər hətta öz yaxın qohumunun evinə belə gedərdisə, onu odda yandırılma cəzası gözləyirdi. Öz evinə cadugər çağıranlar isə əmlakdan məhrum edilir və sürgünə göndərilirdilər. Bu barədə məlumat verənləri isə mükafat gözləyirdi. Bir sözlə, təkcə inzibati orqanlar yox, həm də ictimaiyyət bu təzahürlə mübarizəyə cəlb edilmişdi. Yeni dinin cadugərliyə münasibəti çox kəskin idi. Adi falabaxanlar və yuxuyozanlar da cəzaya məruz qalırdı. Kiminsə yaxın bir adamının yuxusunu yozması da cadugərlikdə ittihamla nəticələnə bilərdi. Bu ittihamdan tonqala isə bir addımlıq yol vardı. Sonralar bu təqiblər daha da kəskinləşdi. Elə vaxtlar olurdu ki, ifrata da varılırdı. Məsələn, hər hansı bir dilənçi qəbiristanlıqda gecələyərdisə, o, asanlıqla tutulub nekromantlıqda ittiham oluna – yəni ölülərin ruhunu çağırıb fala baxan kimi cəzaya məruz qala bilərdi. Tiblə məşğul olanlar sırf elmi araşdırma niyyəti ilə əgər meyitlərin yarılmasına girişərsə, onları da tonqal gözləyirdi. İmperator Yustinian hətta riyaziyyatla məşğul olmağı da qadağan eləmişdi. «MƏN SIĞINIRAM QARANLIQDAN SƏHƏRİ YARIB ÇIXARAN RƏBBƏ» Quranda
cadu ilə insanlara təsir etməyin mümkünlüyü inkar olunmur və ondan
qorunmaq üçün dua da təqdim edilir. «De ki, «Mən sığınıram qaranlıqdan
səhəri yarıb çıxaran Rəbbə, qaçıram Onun yaratdıqlarının şərindən,
qatılaşan qaranlığın şərindən, düyünlərə üfürən qadınların şərindən,
paxıllığı tutan zaman bir paxılın şərindən» (Fələq 1-5).
Amma cadugərlərin
|
|
|||||
 |
