Qurani-Kərimdə üç yerdə keçən bu termin iki şeyin arasını ayıran nəsnə və ya keçid deməkdir. Əsasən axirət həyatıyla dünya həyatının arasını ayıran müddətə bərzəx deyilməkdədir. İlk müfəssirlərdən Mücahid bin Cəbr (ölümü 719) bu terminin Qurandakı mənasına işarə edəndə belə deyir: «Bərzəx ölümlə həşr arasında qalan müddətdir». Quran ölümdən sonrakı həyatımızın bir qisminin keçəcəyi aləmə bərzəx aləmi deyir (Muminun, 100).

Quranda bərzəx həyatının necəliyindən bəhs edilmir. Ancaq islam təsəvvüf ədəbiyyatı bərzəx mövzusunda çox zəngin biliklər verir. Müsəlman mistiklərin ruhi sınaqlarına istinad edərək verdikləri bilgiyə görə, bərzəx həyatı bir növ röyadır. Elə bir röya ki, müstəsna ruhlar bir yana, o röyadan oyanma ancaq axirət ilə olur. Bu röya hər fərdin axirətdə haqq edəcəyi qarşılığa uyğun bir seyr içində keçir. Axirət hesablarını uğurlu şəkildə verəcək mənliklərin bərzəx həyatları xoşbəxtlik və gözəlliklərlə, digərlərininki isə əzab və sıxıntılar içində keçəcək.

Təəvvüfün təsbitlərinə istinad edib bunu da asanlıqla söyləyə bilərik: bərzəx aləmində insanın təkamülü davam edəcək. Bərzəxlə bağlı təsbitləri dəyərləndirən dövrümüzün ən böyük islam mütəfəkkiri Məhəmməd İqbal (ölümü 1938) belə deyir: «Bərzəx halı bəsit bir gözləmə halı olmağa bənzəmir. O, mənliyin, realitənin yeni görünüşlərinə şahid olduğu bir varlıq halıdır. Elə bir hal ki, mənlik özünü qarşılaşacağı yeni oluşlara orada hazırlayar».

Quran anlayışlarına, xüsusən bunların axirətlə bağlı olanlarına ən doyurucu açıqlamaları gətirən alimlərdən biri olan Şah Vəliullah Dəhləvi (ölümü 1762) bərzəx mövzusunu belə xülasə edir: «Bil ki, insan öləndə torpağa bağlı cəsədi dağılır, çürüyür, ölümsüz mənliyi qalır. Beləcə, mələklik deyilən bir hal zühur edir, heyvanlıq ölər. Bərzəx aləmində insanlar müxtəlif qruplar əmələ gətirirlər. Bir qismi oyanıq haldadır ki, bunlar nemət və əzaba düçar olarlar. Bir qisim bərzəxlilər isə tam oyanıq deyillər. Bunlar röya halındadırlar. Bunlar axirətdə də oyanmazlarsa, bərzəxi gerçək sanırlar. Bir qismi də mələklik və heyvanlığın ortalarında yer aldıqları üçün bəsit bəzi varlıqlara qatılırlar... Qısacası, bərzəx aləmi bu aləmin qalıntılarından başqası deyil».

İbn Ərəbi Qurandakı bərzəx anlayışını dəyərləndirərkən bu yolda bir qənaət sərgiləyib: bərzəx bilinənlə bilinməyən, olanla olmayan, mənfi və müsbət və s. arasındakı ayırıcıdır. Ağlın qavraya bildiyi ilə qavraya bilmədiyi arasındakı ayırıcıya da bərzəx deyilir.

Bərzəx xəyaldan ibarətdir. Aynaya baxanın onda öz əksini görməsi bu növdəndir. Surət baxan üçün həm var, həm yoxdur. Aynadakı surəti bilir ki, o, öz əksidir, amma surətin ayna olmadığında vücudu yoxdur..

Buna görə bərzəx insanın üçölçülü plana adaptasiya olmuş idrakının daha üst planları qavramağa hazırlandığı, bu yolda bir təkamül keçirdiyi ara aləm olaraq dəyərləndirilməlidir.