Allah insanları bu dünyada imtahan vermək üçün yaradıb və insanla birlikdə onları doğru yola yönəldəcək peyğəmbərlər də göndərib. Ancaq, şübhəsiz ki, zaman-zaman ortaya yalançı peyğəmbərlər də çıxıb. Bu baxımdan peyğəmbərlərin tanınması, təşxis edilməsi, Haqla olan münasibət və əlaqələrinin göstərilməsi üçün dəlilə ehtiyacı var. Peyğəmbərlərin peyğəmbər olduğunu göstərən dəlillər ancaq möcüzələrdir. Möcüzələr isə insanların qarşısında aciz qaldıqları fövqəladə hadisələrdir.

Möcüzələr peyğəmbərlərə, əsasən, həmin əsrdə rəvac tapan, rəğbət qazanan şeylərdən gəlib. Məsələn, Musanın zamanında sehr rəvac tapdığı üçün Musanın möcüzələri də ona oxşar bir tərzdə gəlib. İsanın zamanında tibb elmi daha çox rəvac tapdığından, möcüzələrin əksəriyyəti o növdən olub. Məhəmməd peyğəmbərin zamanında isə Ərəbistan yarımadasında daha çox gözəl söz söyləmək, şer, xitabət yayğın idi. Hətta bir qəbilənin qüvvətli bir şairi o qəbilənin ən böyük milli qəhrəmanı kimi idi. Gözəl söz söyləmək həmin əsrdə o qədər yayğın idi ki, bir ədibin bir sözü ilə iki qəbilə müharibə etdiyi kimi, iki qəbilə arasında sülh də bağlana bilərdi. Hətta o şairlərin içərisində ən məşhur olan yeddisinin yeddi qəsidəsini qızılla Kəbənin divarına yazardılar. Məhz belə bir zamanda Quran nazil oldu. Ayələr nazil olduqca şairlər heyrətlərini gizlədə bilmirdilər. Qızılla yazılan ən gözəl şerləri Kəbənin divarından sildilər.

Əslində Qurandakı bir ayə bütün şairlərə, ədəbiyyatçılara, gözəl söz söyləyənlərə açıqca meydan oxuyurdu. Baqara surəsinin 23 və 24-cü ayələrində aşağıdakılar xülasə olunur: «Bəndəmizə [Muhammədə] nazil elədiyimizə [Qurana] şəkk gətirirsizsə əgər, di siz də onuntək bir surə gətirin. Allahdan başqa bütün şahidlərinizi də çağırın.
Əlinizdən gəlməsə bu - əlinizdən gəlməz də heç - onda gözləyin özünüzü yanacağı insanlar və daşlar olan oddan. Kafirlər üçün hazırlanmış oddan ».

Buradakı ayələrdən də başa düşüldüyü kimi, Quran açıqca bütün rəqiblərə meydan oxumuşdur. Quranın oxşarını kim yarada bilər? Nə üçün Ərəbistan yarımadasında o əsrin gözəl şairləri Quranın bir surəsinin oxşarını yaradıb onu aradan qaldıra bilmədilər? Çünki bu, mümkün deyil. Onun üçün o əsrin bütpərəstləri aciz qalıb hərb yolunu seçmişdilər.

İşin ustası olanlar danışmalıdırlar. Zəmanəmiz artıq ixtisaslaşma əsridir. Hər əsrin sözü öz ixtisası sahəsində mötəbər ola bilər. Birisi öz sahəsində alim, professor ola bilər, amma başqa fənn üçün sözü ciddi ola bilməz. Məsələn, bir xəstəliyin müayinəsində tibb fakültəsindən yenicə məzun olmuş bir həkimin sözü yüz nəfər başqa ixtisas sahibinin sözündən daha mötəbərdir.

Mənəviyyat məsələsi də belədir. Quran nazil olmağa başlayandan əsrimizə qədər minlərlə din alimi gəlib keçib. Bu şəxslər ömürlərini tamamən bu işə həsr ediblər. Eləsi olub otuz cild, bəzisi yüz cildə yaxın Quran təfsiri yazıb. Bu cür yetişmiş Quran alimi hamısı birlikdə bu qərara gəliblər: «Quranın bəlağəti insan qüdrətinin fövqündədir. Belə bir kitab bir insanın, bəşər övladının öz əsəri ola bilməz».

Quranın bir cümləsinin də oxşarı yaradıla bilməzmi? Bəzi islam alimləri deyiblər ki, Quranın bir surəsinə deyil, tək bir ayəsinə, kəlməsinə belə bənzəyən bir şey yoxdur və olmamışdır. Bu sözlər mübaliğəli görünür və ağıla batmır. Çünki insanların sözlərində Quran cümləsinə oxşar çox cümlələr var. Bəs bu işin sirri nədədir?

Məlum olduğu üzrə, insanın göz bəbəyini kəlləsində düzgün yerləşdirilmək insan orqanizmindəki bütün əlaqələri və gözün də həmin əlaqələrdə yerini, rolunu düzgün bilməklə mümkündür. Yəni gözü, göz bəbəyini müstəqil olaraq fikirləşmək olmaz. Gözə qan damarlarının gəlməsi lazımdır. Bu, gözün qidalanması baxımından lazımdır. Bundan başqa, gözün fəaliyyət göstərməsi üçün sinirlərlə və beyinlə əlaqəsi olmalıdır. Nəticə etibarilə, bütün vücudu yaradan gözü və göz bəbəyini yaratmışdır.

Bu nümunələr kimi, Qurandakı bir kəlməni belə tək, müstəqil, əlaqəsiz fikirləşmək olmaz. Qurandakı kəlmələr arasında bir çox münasibətlərə, ayələrə, cümlələrə baxan (açılan) istiqamətlər var. Bir ayədəki kəlmələr ayənin bütününə, ayələr surəyə, surələr də Quranın bütününə istiqamətlənib. Ancaq bütün Quranı nazil edən bir tək kəlməni bütünü ilə əlaqələndirib yerli-yerinə qoya bilər.

Bilavasitə hərflərlə məşğul olan alimlər daha irəliyə gedərək tək bir Quran hərfində bir səhifəyə qədər sirri bəyan edərək isbat etmişlər. Bədəndəki hər bir hüceyrədə Allah sanki aləmləri gizlədib. Bunun kimi tək bir Quran hərfində də Allah çox sirləri gizlədib.

Beləliklə, Quranda, sadəcə, gözəl ifadələr deyil, kainatın fənlərinə işarə edən yüzlərlə elmi möcüzələr, keçmiş əsrlərə və gələcəyə baxan bir çox istiqamətlər var.